Agenda item

Cyflwynodd yr Arweinydd yr adroddiad cyntaf i gydweithwyr yn y Cabinet.  Yr adroddiad hwn oedd ymateb Cyngor Dinas Casnewydd i'r pwysau allanol sy'n effeithio ar wasanaethau'r Cyngor.

Pwrpas yr adroddiad hwn oedd rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Cabinet am ymateb y Cyngor i'r ffactorau allanol yn effeithio ar wasanaethau, cymunedau a busnesau.

Roedd y tair blynedd diwethaf yn heriol iawn i Gyngor Casnewydd a'i bartneriaid, yn cefnogi ei drigolion mwyaf agored i niwed a difreintiedig drwy'r pandemig a nawr yr argyfwng costau byw.  A hefyd sicrhau bod economi a busnesau Casnewydd yn cael y gefnogaeth a'r gwydnwch angenrheidiol i wrthsefyll pwysau allanol byd-eang a'r DU.

Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd yr Arweinydd yr her ariannol a wynebodd Cyngor Casnewydd o ganlyniad i'r pwysau chwyddiant parhaus a'r bwlch yn y gyllideb o £33 miliwn.

Fel aelwydydd, busnesau ac awdurdodau lleol eraill yng Nghymru ac ar draws y DU, roedd Cyngor Casnewydd yn gweld ei gostau ei hun yn cynyddu oherwydd costau tanwydd ac ynni, mwy o alw am ofal cymdeithasol a chostau cynyddol wrth ddarparu gwasanaethau a nwyddau a brynwyd gan y Cyngor.

Ers 2011, mae Cyngor Casnewydd eisoes wedi gweithredu dros £90m o arbedion ac roedd y Cyngor wedi lleihau maint y sefydliad yn sylweddol, gyda hyn mewn golwg, ychydig iawn o ddewisiadau oedd ar ôl i ni.

Cafodd dros dri chwarter cyllideb y Cyngor ei hariannu gan grant gan Lywodraeth Cymru gyda dim ond chwarter yn dod o'r arian a godwyd drwy'r dreth gyngor. 

Roedd hwn yn fil sylweddol iawn er i Gasnewydd gynnal un o'r cyfraddau isaf yng Nghymru ers blynyddoedd lawer.

Mae mwy na dwy ran o dair o gyllideb y cyngor wedi’i gwario ar ysgolion, addysg a gofal cymdeithasol.  

Nid oedd unrhyw Arweinydd na Chabinet awdurdod lleol am orfod gwneud y dewisiadau heriol hyn, ond mae'r amgylchiadau presennol yn golygu y byddai angen gwneud penderfyniad ar sut i leihau bwlch yn y gyllideb.

Fis nesaf, byddai'r Cabinet yn derbyn nifer o gynigion i'w hystyried cyn mynd allan i ymgynghoriad cyhoeddus er mwyn i drigolion gael dweud eu dweud ar y cynigion.

Er gwaethaf y cyfnod heriol hwn, roedd swyddogion y Cyngor yn parhau i gefnogi'r preswylwyr agored i niwed a difreintiedig ac yn cefnogi busnesau cystal ag y gallent trwy argyfwng costau byw.

Fodd bynnag, ni ellid ei adael i'r Cyngor yn unig, a byddai angen i sefydliadau, elusennau, grwpiau nid-er-elw a grwpiau gwirfoddol a grwpiau crefyddol eraill Casnewydd weithio gyda'i gilydd i helpu i ddarparu pa bynnag gymorth y gallem dros y chwe mis nesaf.

Yn gynharach y mis hwn, cynhaliodd yr Arweinydd Uwchgynhadledd Costau Byw gydag arweinwyr strategol a chymunedol o bob rhan o Gasnewydd i ddeall sut y gallem weithio gyda'n gilydd i ddod o hyd i ffyrdd y gallem rannu adnoddau, adeiladau a chyfleoedd eraill i gefnogi aelwydydd dros gyfnod y gaeaf hwn.  O ganlyniad i'r Uwchgynhadledd hon, roeddem yn gweithio'n agosach gyda sefydliadau ac arweinwyr cymunedol eraill i ddarparu'r gefnogaeth angenrheidiol. 

Cynhaliwyd Digwyddiad Costau Byw hefyd yn Theatr Glan yr Afon yn gwahodd gwasanaethau'r Cyngor a'r Partneriaid i roi cyngor, arweiniad a chefnogaeth i drigolion Casnewydd. 

Roedd y digwyddiad hwn ymhlith llawer o wasanaethau a mentrau eraill yr oedd y Cyngor yn arwain arnynt.

Roedd yn bwysig pwysleisio i drigolion pe baent yn cael trafferth gyda chostau byw i gysylltu â'u Cynghorydd lleol, y Cyngor neu sefydliadau eraill fel Canolfan Cyngor ar Bopeth a allai helpu a darparu neu gyfeirio at y cymorth priodol.

Cefnogodd Cyngor Casnewydd hefyd Genedl Noddfa Llywodraeth Cymru ac ymfalchïodd gyda’n cefnogaeth i bobl a gafodd eu dadleoli oherwydd erledigaeth, gwrthdaro a thrychinebau naturiol. 

Dros y pum mlynedd diwethaf croesawyd llawer o deuluoedd, fel y rhai o Syria, Afghanistan, Irac drwy fentrau Llywodraeth y DU fel cynllun gwasgaru'r Swyddfa Gartref i ymgartrefu a chreu bywyd newydd yng Nghasnewydd.

Oherwydd y cynnydd mewn pobl sy'n ceisio lloches o ganlyniad i effaith materion byd-eang, cyhoeddodd y Swyddfa Gartref ddull 'Gwasgaru Llawn' a oedd yn ei gwneud yn ofynnol i bob Awdurdod Lleol ddod yn ardaloedd gwasgaru ceiswyr lloches.

Ac yn fwy diweddar gwnaethom groesawu teuluoedd Wcrainaidd gyda llawer o drigolion yn cynnig eu cartrefi i helpu i ddarparu lleoliad diogel iddynt eu hunain a'u plant.

Trwy gydol yr heriau hyn, parhaodd swyddogion o bob rhan o'r Cyngor i gydweithio a gweithio gydag asiantaethau eraill i helpu pobl i ddod o hyd i lety addas a diogel yng Nghasnewydd a sicrhau bod ganddynt y gefnogaeth yr oedd ei hangen arnynt.

Sylwadau Aelodau’r Cabinet:

§  Soniodd y Cynghorydd Davies fod y Cyngor yn canolbwyntio ar yr hyn oedd yn digwydd yn ein hysgolion o dan yr amgylchiadau anodd hyn. Roedd ysgolion wedi ymateb i'r disgyblion hynny mewn angen drwy ddefnyddio cyllid grant i benodi swyddogion cyswllt teulu i ddisgyblion.  Roedd ysgolion yn dod yn wasanaeth cofleidiol i ddisgyblion a theuluoedd.

§  Cytunodd y Cynghorydd Harvey gyda'r sylwadau ac roedd am atgoffa trigolion pe bai angen iddynt gysylltu â chynghorydd a fyddai'n helpu i gysylltu â'r bobl iawn.

§  Soniodd y Cynghorydd Forsey fod nifer o sesiynau cyngor yn cael eu cynnal gan gydweithwyr er mwyn i drigolion alw heibio a chael y cyngor a'r cymorth cywir.

§  Ychwanegodd y Cynghorydd Hughes fod yr adroddiad yn amlygu bod yr help yno.  Pe bai pobl yn gallu dod ymlaen, roedd llawer o waith partneriaeth, banciau bwyd ac eglwysi i drigolion geisio cymorth.  Roedd yn bwysig bod pobl yn gallu cael mynediad at y gwasanaethau hyn yn gynnar.

§  Roedd y Cynghorydd Clarke yn gobeithio bod y trigolion yn deall pan oedd eu biliau yn codi, felly hefyd y Cynghorau oherwydd yr hinsawdd economaidd bresennol.  Ar nodyn cadarnhaol, nid oedd y Cyngor yn gadael pobl ar ôl ac roeddent hefyd yn darparu cefnogaeth i ffoaduriaid Wcráin.

§  Roedd y Cynghorydd Batrouni eisiau rhoi sicrwydd i bobl Casnewydd y byddai'r Cyngor yn gwneud y gorau y gallai gyda'r hyn oedd gennym o dan yr amgylchiadau.

§  Ychwanegodd y Cynghorydd Lacey ei bod yn bwysig cefnogi ein gilydd fel cymuned. Byddai cynghorwyr, partneriaid a swyddogion fel ei gilydd yn gweithio'n galed iawn i gefnogi trigolion dros y misoedd nesaf.

§  Cytunodd yr arweinydd hefyd gyda sylwadau ac ychwanegodd fod yn rhaid i ni sefyll ochr yn ochr a chefnogi ein cymunedau a'n swyddogion.

Penderfyniad:

Ystyriodd y Cabinet gynnwys yr adroddiad ar weithgarwch y Cyngor i ymateb i'r ffactorau allanol ar gymunedau, busnesau a gwasanaethau cyngor Casnewydd.