Cofnodion:
Cyflwynodd y Rheolwr Gwasanaethau Democrataidd ac Etholiadol yr eitem hon i Gynrychiolwyr y Cynghorau Cymuned.
Prif Bwyntiau:
- Mae 735 o gynghorau cymuned yng Nghymru gyda 94% o arwynebedd tir ac maen nhw’n cynrychioli cymunedau o rhwng 200 o bobl i 50,000 o drigolion ac maent yn gyswllt rhwng prif gynghorau a chynghorau cymuned.
- Caiff cynghorwyr cymuned a thref eu hethol (neu weithiau eu cyfethol) i gynrychioli barn pobl leol.
- Yn Lloegr fe'u gelwir yn Gynghorau Tref.
- Sefydlwyd Cynghorau Cymuned o dan Ddeddf Llywodraeth Leol 1972. Diwygiwyd darpariaeth Cymru gan Ddeddf Llywodraeth Leol (Cymru) 1994 a Mesur Llywodraeth Leol (Cymru) 2011 gyda'r diweddaraf yn 2021.
- Y brif ffynhonnell ariannu ar gyfer cynghorau cymuned yw'r arian a godir drwy'r hyn y cyfeirir ato fel praesept (tâl) i'r dreth gyngor o dan adran 41 o Ddeddf Cyllid Llywodraeth Leol 1992.
- Cyflwynodd Deddf Llywodraeth Leol 2000 drefn safonau newydd ar gyfer cynghorau cymuned. O dan Ddeddf Llywodraeth Leol 2000, gall Gweinidogion Cymru drwy orchymyn nodi'r egwyddorion sydd i lywodraethu ymddygiad aelodau cynghorau cymuned a gallant gyhoeddi Cod Ymddygiad enghreifftiol y mae'n rhaid i aelodau ei arsylwi.
- Mae rolau a chyfrifoldebau'r Cynghorau Cymuned yn cynnwys:
· Cefnogi eu cymunedau i gael llais
· Cynllunio
· Parciau, caeau chwarae a mannau agored
· Codi adnoddau i'r gymuned.
- Rhaid i'r Cyngor Cymuned benodi Cadeirydd, penodi swyddogion a phenodi swyddog ariannol cyfrifol - gellir dewis y Clerc i wneud y swydd hon.
- Mae'r archwilydd mewnol hefyd yn cynnal Cyfarfod Blynyddol o'r Cyngor.
Mae’r dyletswyddau’n cynnwys:
· Rhwymedigaethau o dan Ddeddf Diogelu Data 1998 i gyhoeddi'r gofrestr buddiannau.
· Cydymffurfio â'r gyfraith gyffredinol.
· Cynnal cyfarfodydd hybrid rheolaidd sy'n agored i'r cyhoedd a rhoi digon o rybudd ymlaen llaw o'r cyfarfodydd sy'n cael eu cynnal.
· Ystyried effaith eu penderfyniadau ar leihau trosedd ac anhrefn yn eu hardal.
· Darparu rhandiroedd os yw'r cyngor o'r farn bod galw amdanynt gan drigolion lleol a'i bod yn rhesymol gwneud hynny.
· Rhoi sylw i warchod bioamrywiaeth wrth gyflawni eu swyddogaethau.
· Cael gwefan sy'n hygyrch i'r cyhoedd.
Mae Rôl Cynghorwyr yn cynnwys:
· Mynychu cyfarfodydd cyngor cymuned pan gânt eu galw i wneud hynny.
· Paratoi ar gyfer cyfarfodydd drwy astudio'r agenda a sicrhau eich bod yn cael eich hysbysu'n iawn am faterion i'w trafod, cymryd rhan mewn cyfarfodydd a ffurfio barn wrthrychol yn seiliedig ar yr hyn sydd orau i'r gymuned ac yna i gadw at benderfyniadau mwyafrifol.
· Sicrhau, gyda chynghorwyr eraill, fod y cyngor yn cael ei reoli'n iawn.
· Gweithredu ar ran yr holl etholwyr yn gyfartal
· Cynnal safonau ymddygiad priodol fel cynrychiolydd etholedig o'r bobl.
· Mae gan gynghorwyr 3 phrif gydran: Gwneud penderfyniadau, monitro a chymryd rhan yn lleol. Gall hyn ddibynnu ar yr hyn y mae cynghorau cymuned am ei gyflawni.
Mae cynghorwyr yn rhwym wrth God Ymddygiad sy'n amlinellu pa ymddygiad a ddisgwylir ganddynt bob amser yn eu rôl fel Cynghorydd.
Mae egwyddorion allweddol y Cod yn cynnwys:
· Cydraddoldeb, Didueddrwydd, Trin eraill â pharch, gweithredu er budd y cyhoedd, bod yn agored i graffu ar y cyhoedd yn ogystal ag arwain eraill drwy esiampl a bod yn esiampl cadarnhaol i eraill.
· Os bydd unrhyw achosion o dorri'r Cod Ymddygiad ar gyfer aelodau etholedig, gall yr Ombwdsmon eu hystyried.
· Mae Egwyddorion Nolan yn darparu cod ymddygiad i hyrwyddo'r safonau uchaf posibl yn seiliedig ar Onestrwydd, Anhunanoldeb, Bod yn Agored, Uniondeb, Dyletswydd i Cynnal y Gyfraith, Atebolrwydd ac Arweinyddiaeth ac mae'r rhain yn tynnu ar y 7 Egwyddor Bywyd Cyhoeddus a nodwyd gyntaf ym 1995.
Mae’r Egwyddorion yn cynnig sylfaen gadarn ar gyfer ymddygiad yr Aelodau ac mae’r Aelodau’n cael eu hannog i’w hystyried bob amser.
Rhan allweddol o hyn oedd cyswllt y cyngor a'r rôl gefnogol a gynigir gan y Tîm Gwasanaethau Democrataidd.
Darparwyd cyfeiriad e-bost y Tîm Gwasanaethau Democrataidd i'r Cynghorau Cymuned: democratic.services@newport.gov.uk a oedd bob amser yn cael ei staffio yn ystod oriau swyddfa a gallai'r tîm roi cymorth ac arweiniad.
Darparwyd dolenni defnyddiol ar ddiwedd y cyflwyniad gan gynnwys y ddolen ar gyfer Un Llais Cymru a oedd yn cynnig canllawiau ac offer ar eu gwefan, y ddolen ar gyfer y
Cod Ymddygiad ar gyfer Cynghorwyr Cymuned ar wefan yr Ombwdsmon Gwasanaethau Cyhoeddus yn ogystal ag Asesiad cynghorau cymuned a thref yng Nghymru.
Cam Gweithredu:
Y Swyddog Cymorth Llywodraethu i anfon y sleidiau o'r ddau gyflwyniad at Glercod y Cynghorau Cymuned.