Agenda item

Cyflwynwyd yr adroddiad i'r Pwyllgor gan Bennaeth y Gyfraith a Safonau lle penderfynwyd yng nghyfarfod y Cyngor ar 24 Ionawr 2023 bod y Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd yn ystyried Gorchmynion Sefydlog sydd ar waith o dan Ran 4: Rheolau Gweithdrefnau’r Cyfansoddiad ynghylch Cwestiynau yn y Cyngor i Arweinydd y Cyngor.

Prif Bwyntiau:

·         Cafodd ei symud ar 24 Ionawr 2023 i'r pwyllgor ystyried Cwestiynau i'r Arweinydd yn absenoldeb yr Arweinwyr a gofynnodd y Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd am drafodaeth ynghylch ymestyn yr amser sy’n cael ei neilltuo ar gyfer Cwestiynau'r Arweinydd.

·         Y Gorchmynion Sefydlog presennol o dan Ran 4: Nid yw Rheolau Gweithdrefnau yn cyfeirio at unrhyw ddarpariaeth benodol ynghylch rôl y Dirprwy Arweinydd yng nghwestiynau'r Arweinydd, gan gynnwys cyhoeddiadau'r Arweinydd, ar achlysuron lle mae'r Dirprwy Arweinydd yn dirprwyo yn absenoldeb yr Arweinydd yng nghyfarfodydd y Cyngor Llawn. 

·         Byddai eglurhad o ofynion y Dirprwy Arweinydd wrth ddirprwyo ar ran yr Arweinydd yn y Cyngor llawn yn gofyn am Orchymyn Sefydlog newydd i gadarnhau'r weithdrefn sy'n ymwneud â chyhoeddiadau'r Arweinydd a chwestiynau'r Arweinydd.

·         O ran Cwestiynau i'r Arweinydd, mae gan Gyngor Dinas Casnewydd ddull unigryw lle nad yw'n ofynnol cyflwyno cwestiynau yn ysgrifenedig cyn y cyfarfod.

·         O dan y Gorchmynion Sefydlog presennol, gall Aelodau gyflwyno Cwestiynau mewn sawl ffordd i'r Arweinydd a'r Aelod Cabinet y tu allan i gyfarfod y Cyngor.

·         Gofynnwyd i'r Pwyllgor ystyried yr opsiynau a nodir yn yr adroddiad:

a. Dirprwyo ar ran Arweinydd y Cyngor

Opsiwn 1a

Mae'r Pwyllgor yn argymell bod y Gorchmynion Sefydlog yn cael eu diweddaru i nodi bod y Dirprwy Arweinydd yn cynnal cyhoeddiadau'r Arweinydd ac yn ymateb i gwestiynau'r Arweinydd pan ofynnir iddynt ddirprwyo yn absenoldeb yr Arweinydd mewn cyfarfodydd llawn o'r Cyngor.

Opsiwn 2a

Mae'r Pwyllgor yn argymell bod y Gorchmynion Sefydlog yn cael eu diweddaru i nodi nad yw cyhoeddiadau’r Arweinydd a chwestiynau’r Arweinydd yn rhan o’r trafodion pan ofynnir i’r Dirprwy Arweinydd ddirprwyo yn absenoldeb yr Arweinydd yng nghyfarfodydd y Cyngor. Yn yr amgylchiadau hyn, byddai cwestiynau i'r Arweinydd yn cael eu cyflwyno'n ysgrifenedig gydag ymatebion ysgrifenedig yn cael eu darparu o fewn 10 diwrnod gwaith ar ôl cyfarfod y Cyngor.

b. Cwestiynau i’r Arweinydd:

Opsiwn 1b

Nid yw Gorchymyn Sefydlog 4.2 yn cael ei diwygio; Gofynnir cwestiynau i'r Arweinydd ar lafar, ac ymatebir iddynt ar lafar yng nghyfarfod y Cyngor, ac mae'r terfyn amser yn parhau i fod yn 15 munud.

Opsiwn 2b

Diwygir Gorchymyn Sefydlog 4.2 i gyd-fynd â'r broses ar gyfer Cwestiynau i Aelodau'r Cabinet. Cyflwynir cwestiynau'n ysgrifenedig i'r Gwasanaethau Democrataidd cyn y cyfarfod, heb fod yn hwyrach na 4pm dri diwrnod gwaith cyn y cyfarfod. Yna gofynnir cwestiynau a dderbynnir ar lafar ac ymatebir iddynt ar lafar yn y cyfarfod o fewn terfyn amser o 30 munud. Y llinell amser ar gyfer cyflwyno cwestiynau, i'r Arweinydd neu i Aelodau'r Cabinet, fyddai erbyn 4pm 10 diwrnod gwaith cyn cyfarfod y Cyngor. Byddai ystyriaeth yn cael ei rhoi i newid amseroedd y Cyngor i ddechrau'n gynharach, er mwyn caniatáu mwy o amser ar gyfer

ymateb i gwestiynau.

Y Dewis a Ffefrir

Dywedodd Pennaeth y Gyfraith a Safonau mai'r opsiynau a ffefrir yw 2(a) lle mae'r Pwyllgor yn argymell bod y Gorchmynion Sefydlog yn cael eu diweddaru i nodi nad yw cyhoeddiadau’r Arweinydd a Chwestiynau'r Arweinydd yn rhan o’r trafodion pan nad yw'r Arweinydd yn bresennol ac 1(b) lle mae Cwestiynau i'r Arweinydd yn aros fel y maent.

Gofynnodd y Cadeirydd pwy wnaeth y penderfyniadau ar yr opsiynau a pham y cawsant eu hargymell.

Dywedodd y Rheolwr Gwasanaethau Democrataidd ac Etholiadol fod Cynghorau eraill yn cael eu hystyried i arsylwi pa drefniadau oedd ganddynt, ac ystyriwyd cynsail cyfarfod Cyngor Ionawr hefyd lle roedd y Dirprwy Arweinydd wedi sefyll i mewn dros yr Arweinydd; fodd bynnag, roedd y Pwyllgor yn gallu cyflwyno opsiynau amgen ar wahân i'r rhai a amlinellwyd yn yr adroddiad.

Dywedodd Pennaeth y Gyfraith a Safonau fod yna gyfansoddiad enghreifftiol yng Nghymru. 

Gofynnodd y Cadeirydd beth oedd y dystiolaeth fod Cynghorau eraill wedi mynd at gwestiynau'r Arweinydd mewn ffordd wahanol, a pha Gynghorau a wnaeth hyn. 

Cadarnhaodd Pennaeth y Gyfraith a Safonau mai Cyngor Dinas Casnewydd oedd yr unig gyngor a oedd â chwestiynau agored i’r Arweinydd nad ydynt yn cael eu cyflwyno ymlaen llaw yn ysgrifenedig.

Dywedodd Aelod o'r Pwyllgor fod y cyn-Arweinydd yn derbyn Cwestiynau yn ddirybudd a chadarnhaodd mai Casnewydd oedd yr unig Gyngor oedd yn gwneud hyn ar y pryd. Dywedodd yr Aelod o’r Pwyllgor eu bod yn hapus i barhau â'r dull presennol hwn gan ei fod yn ddewis amgen diddorol i'r hyn y mae Cynghorau eraill yn ei wneud. Roedd yr Aelod o'r Pwyllgor hefyd eisiau parhau â'r amser penodedig o 15 munud ar gyfer Cwestiynau. O ran y Cwestiynau i'r Dirprwy Arweinydd yn absenoldeb yr Arweinydd roeddent yn barod i dderbyn yr opsiwn a argymhellir.

Dywedodd Aelod o'r Pwyllgor eu bod yn pryderu, pe bai Dirprwy Arweinydd â llwyth gwaith trwm, fel Aelod Cabinet Addysg, yna byddai gofyn i'r person hwn gael trosolwg llwyr o'r llwyth gwaith yn yr un modd â'r Arweinydd a byddai hyn yn dipyn i'w ofyn. Aethant ymlaen i ddweud bod yr Arweinydd yn ateb cwestiynau’n ddirybudd a heb baratoi ymlaen llaw, ac ni fyddai'n deg gofyn i'r Dirprwy Arweinydd wneud hyn.

Dywedodd Pennaeth y Gyfraith a Safonau nad oedd yn rhesymol disgwyl i'r Dirprwy Arweinydd wneud hyn heb amser paratoi a gallai Cwestiynau ysgrifenedig i’r Dirprwy Arweinydd fod yn opsiwn gwell i sicrhau ymateb ar yr achlysuron prin hyn. 

Dywedodd y Cadeirydd fod yr Arweinydd ac Aelodau'r Cabinet nôl yn 2004, wedi bod ar eu traed am awr ar y tro yn ystod sesiwn holi. Dywedodd Aelod o'r Pwyllgor fod strwythur gwahanol bryd hynny. 

Dywedodd Aelod o'r Pwyllgor eu bod yn credu, gan fod y Dirprwy Arweinydd wedi derbyn lwfans ar gyfer eu rôl, y dylid disgwyl i'r Dirprwy Arweinydd ddirprwyo pan nad oedd yr Arweinydd yno, ac roedd hyn yn cynnwys ateb Cwestiynau neu fel arall roedd hyn yn negyddu'r angen am rôl Dirprwy Arweinydd.

Dywedodd Aelod arall o'r Pwyllgor fod rôl y Dirprwy Arweinydd yn cynnwys llawer o gyfrifoldebau ychwanegol fel cynrychioli'r Cyngor mewn cyfarfodydd lleol neu ranbarthol, ond byddai hyn yn rhoi llawer o gyfrifoldeb ychwanegol ar yr unigolyn hwn pe bai'r Gorchmynion Sefydlog yn cael eu newid i ganiatáu Cwestiynau yn y Cyngor i'r Dirprwy Arweinydd.

Gofynnodd Aelod o'r Pwyllgor pam fod ganddo lwfans uwch, a dywedodd Aelod arall o'r Pwyllgor nad oedd yn briodol trafod lwfans ariannol rôl yr Aelod Cabinet hwn yn y cyfarfod hwn.

Dywedodd Aelod o'r Pwyllgor y dylai hyn gynnwys Cwestiynau yn y Cyngor yn rôl y Dirprwy Arweinydd, os ydynt yn cael lwfans uwch. 

Dywedodd Aelod arall o'r Pwyllgor eu bod yn teimlo nad oedd hyn yn ddim i'w wneud â'r iawndal ariannol am ymgymryd â'r rôl ond yn hytrach y wybodaeth ychwanegol y byddai angen iddynt ei chael mewn perthynas â'r holl bortffolios gwahanol. 

Soniwyd y gallai'r Arweinydd ddweud nad wyf yn gwybod yr ateb ac y byddaf yn dod yn ôl atoch, ond trafodwyd na fyddai hyn yn dderbyniol i rai Aelodau.

Roedd y Cadeirydd o'r farn bod disgwyliad rhesymol, pe bai'r Dirprwy Arweinydd yn dirprwyo ar ran yr Arweinydd, yna dylent allu ateb cwestiynau ar draws ystod y Cyngor o ystyried bod lwfans ychwanegol yn cael ei roi i fod yn Ddirprwy Arweinydd.

Gofynnodd Aelod o'r Pwyllgor a oedd rôl y Dirprwy Arweinydd yn rôl statudol, a chadarnhawyd gan Bennaeth y Gyfraith a Safonau ei bod yn rôl statudol.

Dywedodd Aelod o'r Pwyllgor fod ganddynt bryderon mewn perthynas â'r Dirprwy Arweinydd yn cymryd Cwestiynau fel hyn, gan fod gan Arweinydd y Cyngor fynediad at wybodaeth sensitif gyfrinachol nad oedd gan y Dirprwy Arweinydd fynediad iddi; felly, dim ond rhai rhannau o Gwestiwn y gallai'r Dirprwy Arweinydd eu hateb gan y gallent fod ar unrhyw bwnc. Dywedodd yr Aelod o’r Pwyllgor hefyd, mewn perthynas ag ymestyn Amser y Cwestiynau, nad oeddent yn teimlo bod angen am hyn gan y gallai 40-50% o'r cwestiynau a ofynnir fynd at yr Aelod Cabinet ac nid at yr Arweinydd felly ni allent weld y rheswm dros yr estyniad.

Gofynnodd Aelod o'r Pwyllgor a oedd yn ddigwyddiad rheolaidd lle nad ydym yn mynd drwy'r Cwestiynau yn y Cyngor gan fod angen ateb hirach ar rai Cwestiynau.

Ymatebodd y Cadeirydd drwy ddweud y gall Arweinydd yr Wrthblaid gyflwyno eu cwestiwn i'r Arweinydd ac os yw'r Arweinydd yn rhoi ateb hir a bod cwestiwn atodol a all hefyd ddarparu ateb hir, yna nid yw pob aelod ar y rhestr i ofyn cwestiynau yn cael cyfle i wneud hynny yn y Cyngor.

Gofynnodd Aelod o'r Pwyllgor a ellid cynyddu'r amser. 

Eglurodd y Rheolwr Gwasanaethau Democrataidd ac Etholiadol y gellir cyflwyno cwestiynau i'r Arweinydd neu Aelodau'r Cabinet ar unrhyw adeg, nid yn y Cyngor yn unig.

Dywedodd Aelod o'r Pwyllgor, os oes gan Aelod gwestiwn i'r Aelod Cabinet, yna dylent ofyn iddynt ac nid yr Arweinydd, os yw’n berthnasol i bortffolio’r Aelod Cabinet. Aethant ymlaen hefyd i ddweud bod amser yn cael ei wastraffu drwy gymryd y 3 munud llawn i ofyn Cwestiwn ac roedd mwy o amser yn cael ei wastraffu wedyn drwy ofyn Cwestiynau atodol. Roedd yr Aelod o'r Pwyllgor yn teimlo bod angen i gwestiynau fod yn fwy uniongyrchol a hefyd yn ystyried y dylai Aelodau osgoi dadleuon gyda'r Aelod Llywyddol.

Roedd Aelod arall o'r Pwyllgor yn credu bod hwn yn bwynt da gan fod rheol yr Aelod Llywyddol yn derfynol ac ni ellid cwestiynu na gwrthwynebu hyn. 

Dywedodd Aelod o'r Pwyllgor, gan eu bod wedi bod yn Gynghorydd, fod hyn yn parhau i ddigwydd yn enwedig gyda chwestiynau atodol yn cael eu gofyn, felly roeddent yn teimlo mai cwestiynau uniongyrchol oedd y gorau a dylai'r terfyn amser o 15 munud ar gyfer Cwestiynau aros fel y mae.

Ychwanegodd Aelod o'r Pwyllgor eu bod yn y trydydd gr?p gwleidyddol mwyaf ar y cyd ond nad ydyn nhw'n cael gofyn cwestiynau i'r Arweinydd yn y Cyngor. Aethant ymlaen i ddweud, yn y cyfarfod diwethaf o’r cyngor, eu bod yn mynd i ofyn am ysgolion ond wedi rhoi gwybod i’r Arweinydd am y Cwestiwn a’i fod wedi cael ei drafod gyda'r Prif Swyddog Addysg, felly cafodd ei ddatrys i bob pwrpas y tu allan i'r Cwestiynau i'r Arweinydd ym mhroses y Cyngor. Roedd yr Aelod o’r Pwyllgor yn teimlo y byddai cael opsiwn o gael terfyn o 30 munud yn hytrach na therfyn o 15 munud yn sicrhau bod pleidiau llai a'r wrthblaid yn cael cyfle i ofyn Cwestiynau. 

Gofynnodd Aelod o'r Pwyllgor a oedd Cwestiynau nas gofynnwyd i’r Arweinydd yn y Cyngor oherwydd y terfyn amser yn cael eu dilyn gydag ymateb ysgrifenedig.

Cadarnhaodd y Cadeirydd fod angen i'r Aelod hysbysu'r Gwasanaethau Democrataidd o'u cwestiwn heb ei ofyn yn ysgrifenedig ar ôl y Cyngor, yna byddai hyn yn derbyn ymateb. 

Dywedodd Aelod o'r Pwyllgor nad oedd rhai Aelodau yn gwybod am y broses o Gwestiynau ar Unrhyw Adeg a'u bod angen eu hysbysu. 

Dywedodd Aelod o'r Pwyllgor fod Cwestiynau’r Arweinydd yn y Cyngor yn gyfle i Aelodau ofyn cwestiynau yn y maes cyhoeddus a gofyn cwestiynau i'r rhai a etholwyd i gynrychioli eu cymunedau. Er bod Pwyllgorau i gyd yn gweithio gyda'i gilydd mewn trefniadau amhleidiol, teimlent fod y Cyngor yn gyfle pwysig i fynegi barn wleidyddol. Dywedodd yr Aelod o'r Pwyllgor eu bod yn erbyn y terfyn o 15 munud gan eu bod yn credu mai Casnewydd yw'r unig Gyngor sy'n gwneud hyn; fodd bynnag, roeddent hefyd yn cydnabod bod cyfle i ofyn cwestiynau ac efallai wrth symud ymlaen gellid cyflwyno rhai Cwestiynau yn ysgrifenedig.

Dywedodd Aelod o'r Pwyllgor, mewn perthynas â Chwestiynau gan yr Wrthblaid, fod Cwestiynau atodol yn cymryd llawer o amser ac yn aml yn cael eu hysgrifennu fel sgript nad yw'n caniatáu i unrhyw un arall ofyn Cwestiynau. Cynigiodd yr Aelod o’r Pwyllgor y dylid cyfyngu cwestiynau atodol i un frawddeg yn unig.

Cynigiodd Aelod arall o'r Pwyllgor mai opsiwn arall fyddai rhoi'r gorau i gwestiynau atodol. Cynigiwyd y gallai'r Aelodau ofyn eu Cwestiwn cychwynnol ond os oedd cwestiwn atodol yna roedd angen iddynt gyflwyno hyn yn ysgrifenedig yn lle hynny.

Cytunodd y Cadeirydd â hyn a dywedodd y byddai hyn yn rhoi cyfle i fwy o Aelodau ofyn cwestiynau yn y Cyngor.

Gofynnodd Aelod o'r Pwyllgor a ellid gofyn tri Chwestiwn gan bob prif blaid, ond trafodwyd na fyddai Aelodau'n cymeradwyo hyn.

Cadarnhaodd y Cadeirydd gyda'r Pwyllgor mai eu hargymhelliad oedd cadw'r cyfnod o 15 munud ar gyfer Cwestiynau agored fel Cyngor, ac y byddai Cwestiynau atodol yn cael eu cyflwyno a'u hateb yn ysgrifenedig nid ar lafar.

Yna aeth y Pwyllgor yn ôl i drafod rôl Dirprwy Arweinydd y Cyngor wrth ddirprwyo ar ran yr Arweinydd.

Dywedodd Aelod o'r Pwyllgor fod cyhoeddiadau a Chwestiynau yn agweddau gwahanol ar y rôl.

Dywedodd Aelod arall o'r Pwyllgor y gellir rhoi cyhoeddiadau gan yr Arweinydd i'r Dirprwy Arweinydd i'w darllen felly dylent aros i mewn.

Gofynnodd Aelod o'r Pwyllgor fod y Pwyllgor yn symud ymlaen o bwynt 2(a) i ganiatáu i'r Dirprwy Arweinydd wneud cyhoeddiadau ond i beidio ag ateb Cwestiynau. Roedd cyhoeddiadau yn ffordd o hysbysebu neu dynnu sylw at rai materion.

Cytunwyd:

Cytunodd y Pwyllgor ar gyfer pwynt 2(a) y bydd y Dirprwy Arweinydd yn gwneud cyhoeddiadau ond ni fydd yn ateb Cwestiynau.

Cytunodd y Pwyllgor fod y ffrâm amser o 15 munud ar gyfer Cwestiynau i'r Arweinydd yn parhau ond bod unrhyw gwestiynau atodol yn cael eu cyflwyno'n ysgrifenedig

Nododd y Cadeirydd fod yr eitem hon ar yr agenda wedi cael trafodaeth dda a diolchodd i Aelodau'r Pwyllgor am eu cyfraniad.