Agenda item

Cyflwynodd yr Arweinydd yr adroddiad cyntaf i gydweithwyr yn y Cabinet a oedd yn ymdrin â chynigion cyllideb ddrafft a chyllideb 2024/25 y Cyngor.

Amlinellodd yr adroddiad y rhagdybiaethau cynllunio allweddol ar gyfer y gyllideb arfaethedig, buddsoddiadau a'r arbedion yr oedd eu hangen i gynhyrchu cyllideb flynyddol gytbwys, ac a oedd hefyd yn cyflawni cyllid cynaliadwy yn y dyfodol i sicrhau bod y Cyngor yn parhau i ddarparu gwasanaethau i drigolion Casnewydd ac yn cyflawni ei flaenoriaethau.

Nododd yr adroddiad hefyd y trefniadau ymgynghori a'r amserlen i gytuno ar gynigion cyllideb derfynol i'w hystyried yng nghyfarfod y Cyngor llawn ddiwedd mis Chwefror. 

Dechreuwyd yr ymgynghoriad ar y gyllideb yn hwyrach na'r arfer i sicrhau sicrwydd ar 'setliad grant cynnal refeniw' craidd y Cyngor ac ystyried y bwlch yn y gyllideb. 

Mae angen gwneud mwy o waith cyn cytuno ar y cynigion cyllideb derfynol, o ran agweddau ar y setliad ei hun.  Er bod bwlch yng nghyllideb y Cyngor ar gyfer 2024/25, roedd yr Arweinydd yn falch o gadarnhau ei fod yn is na'r adeg hon y llynedd a'r blynyddoedd blaenorol. Cadarnhaodd yr adroddiad fwlch yn y gyllideb cyn arbedion o £3.8m oherwydd bod cyllid yn cynyddu ar gyfradd is na’r cynnydd mewn costau.   

Rhoddodd yr Arweinydd fwy o fanylion am rannau allweddol o'r gyllideb ddrafft i'r Cabinet.

Mae cyllideb y Cyngor yn parhau’n destun cynnydd sylweddol mewn prisiau a chwyddiant ar gyflog a chontractau gofal cymdeithasol, a ysgogir yn bennaf gan y cynnydd sylweddol yn isafswm cyflog y DU ac, yn fwy penodol yng Nghasnewydd, y cyfraddau 'cyflog byw gwirioneddol'. Roedd y cynnydd yn llai na'r disgwyl yn ôl ym mis Chwefror 2023, oherwydd costau ynni sylweddol is ac mae rhywfaint o'r gostyngiad hwnnw wedi'i gadw yn ôl i fuddsoddi mewn cyllideb arian cyfatebol newydd yn erbyn grantiau Llywodraeth Cymru ar gyfer prosiectau lleihau carbon. 

Y galw ar wasanaethau oedd yr her fwyaf o hyd. Mae cynyddiadau parhaus yn effeithio ar ofal cymdeithasol plant a darpariaeth digartrefedd gyda phroblemau etifeddol Covid a heriau presennol costau byw. Mae'r rhain yn cynrychioli'r risgiau mwyaf i gynaliadwyedd ariannol y Cyngor yn y dyfodol ac mae gwaith i sefydlogi'r rhain i'r graddau mwyaf posibl yn parhau. Cafodd Casnewydd y cynnydd canrannol uchaf yn ei setliad cyllid craidd gan Lywodraeth Cymru, wedi'i yrru gan ffactorau demograffig fel poblogaeth gynyddol. Cynyddodd y cyllid 4.7%, sy'n £13.5m arall o gyllid.  

Mae'r Cyngor yn ymgynghori ar gynnydd o 8.5% yn y Dreth Gyngor;

o  Mae'r man cychwyn yn is na bron pob cyngor arall yng Nghymru a'r DU. Mewn termau arian parod, mae'r cynnydd yn llawer is na'r hyn y gallai'r ganran ei awgrymu. Dangosodd yr adroddiad y byddai hyn yn £1.50 i £2.01 yr wythnos ar gyfer y tai hynny yn y bandiau mwyaf cyffredin yng Nghasnewydd ac mae'n parhau’n un o'r cyfraddau Treth Gyngor isaf yng Nghymru a'r DU.

o  Mae'r Cyngor yn cefnogi'r rhai sy'n gymwys i gael cymorth ariannol gyda'u bil Treth Gyngor.

Ni fyddai aelwydydd sy'n dioddef heriau ariannol yn talu'r cynnydd hwn gan fod y Cynllun Gostyngiad y Dreth Gyngor yn dal i'w cefnogi.  

o  Felly, byddai'r rhai na allent fforddio'r cynnydd hwn yn parhau i gael help i dalu eu Treth Gyngor.  

o  Dywedodd yr Arweinydd wrth drigolion i edrych y tu hwnt i'r newid canrannol pennawd gan y gallai fod yn gamarweiniol. Roedd y rhai a oedd angen help gyda'u bil yn parhau i gael cymorth. Mae'r cynnydd hefyd yn diogelu gwasanaethau hanfodol i'r rhai mwyaf agored i niwed.

Oherwydd y cynnydd mewn cyllid setliad craidd ac i raddau llai, y cynnydd mewn cyllid Treth Gyngor, mae rhai gwasanaethau yn cael eu diogelu a'u datblygu. Y rhain yw:

o  Diogelu’r gyllideb ysgolion, heb unrhyw ofynion i wneud arbedion yng nghyllidebau ysgolion y flwyddyn nesaf.  Buddsoddiad o £9.5m yng nghyllidebau'r flwyddyn nesaf a £24m dros gyfnod y Cynllun Ariannol Tymor Canolig (CATC) mewn cynyddiadau yng nghostau athrawon a thwf yn nifer y disgyblion ac ysgolion.   

o  Parhau i gyllido cyllidebau comisiynu gofal cymdeithasol i dalu'r 'cyflog byw' o leiaf i weithwyr. Mae hyn yn rhoi cymorth i'r sector hwn, gan sicrhau bod y rhai mwyaf agored i niwed yn cael eu cefnogi.

o  Buddsoddi mewn cyllideb newydd i gyflymu gostyngiad carbon y Cyngor drwy greu arian cyfatebol i'w ddefnyddio ochr yn ochr â chyllid Llywodraeth Cymru ar gyfer y prosiectau hyn.   

o  Parhau i fuddsoddi mewn cymorth i'r rhai sydd â'r angen mwyaf yn y gymuned. Buddsoddi bron i £400k ar gyfer darpariaeth anghenion dysgu ychwanegol, £600k ar gyfer darpariaeth digartrefedd a thros £3m mewn cyllidebau gofal cymdeithasol plant ac oedolion i gynyddu darpariaeth.  

Mae bwlch yn y gyllideb i'w ddatrys o hyd, ac mae'r adroddiad yn nodi'r arbedion hyn. Ni fyddai'r mwyafrif helaeth yn effeithio ar y gwasanaethau a ddarperir ac mae’r mwyafrif ohonynt yn cael eu dirprwyo i'w gweithredu gan Benaethiaid Gwasanaeth a Chyfarwyddwyr. 

Yn olaf, mae'r rhagolygon cyllid tymor canolig yn ansicr ac yn debygol o fod yn heriol. Ni allai Llywodraeth Cymru ragweld derbyn cynnydd digonol yn ei chyllidebau ei hun ac felly nid oedd yn gallu trosglwyddo hynny i Lywodraeth Leol, y GIG, na gwasanaethau cyhoeddus hanfodol eraill yma yng Nghymru. 

Sylwadau Aelodau’r Cabinet:

§ Tynnodd y Cynghorydd Davies sylw’r cydweithwyr at y ffaith bod yr adroddiad yn dangos sefyllfa sy’n llawer gwell na'r adeg hon y llynedd.

Roedd pwysau ariannol chwyddiant, costau staffio cynyddol, prinder llafur a galw cynyddol am wasanaethau yn parhau ac roeddent yn bron i £56m neu 76% o gyfanswm y buddsoddiad y byddai ei angen dros y tair blynedd nesaf. 

Ym maes addysg, mae angen £9.5m ychwanegol i dalu am ddyfarniadau cyflog a chostau rheoli'r nifer cynyddol o ddisgyblion, gyda hyn yn dod i gyfanswm o £24m dros y tair blynedd nesaf. 

Cefnogodd y Cynghorydd Davies yr arbedion cyllideb arfaethedig a chroesawodd yr ymgynghoriad a oedd i fod i gael ei lansio. 

§ Dywedodd y Cynghorydd Clarke fod Aelodau'r Cabinet a Chynghorwyr hefyd yn drigolion ac yn gorfod gwneud y penderfyniadau cywir i bawb.  Mae barn trigolion Casnewydd yn bwysig, ac anogodd y Cynghorydd Clarke drigolion i gymryd rhan yn yr ymgynghoriad.  Cefnogodd y Cynghorydd Clarke yr adroddiad gan ei bod yn hanfodol bod cyllideb gytbwys yn cael ei chyflawni.  

§ Cyfeiriodd y Cynghorydd Forsey at oedolion â gofalwyr sy'n heneiddio na allent eu cefnogi a dywedodd fod y Cyngor yno i helpu pobl yn y sefyllfaoedd anodd hyn.  

§ Diolchodd yr Arweinydd i bob gwasanaeth am ei gefnogaeth i gyflawni cyllideb gytbwys yn ogystal â'r tîm cyllid am ei waith caled wrth baratoi'r adroddiad a'r gyllideb.

Penderfyniad:  

1.                Cytunodd y Cabinet ar y cynigion drafft canlynol ar gyfer ymgynghori â'r cyhoedd:

i)                  Y cynigion arbedion cyllideb yn Atodiad 2 (tabl cryno) ac Atodiad 10 (cynigion manwl).ii)                Y cynnydd o 8.5% yn y Dreth Gyngor, cynnydd wythnosol o £1.50 - £2.01 ar gyfer eiddo ym Mand A i C, y bandiau mwyaf cyffredin yng Nghasnewydd, fel y nodwyd ym mharagraff 3.8.iii)               Y ffioedd a’r taliadau arfaethedig yn Atodiad 5.iv)               Y buddsoddiadau cyllideb a ddangoswyd yn Atodiad 1, gan gynnwys y rhai ar gyfer ysgolion.

2.                Cymeradwyodd y Cabinet:

v)               Weithredu'r penderfyniadau dirprwyedig yn Atodiad 3 (tabl cryno) ac Atodiad 11 (cynigion manwl) gan Benaethiaid Gwasanaeth ar unwaith, ar ôl dilyn prosesau gwneud penderfyniadau arferol y Cyngor.

3.                Nododd y Cabinet:

vi)              Y sefyllfa o ran datblygu cyllideb gytbwys ar gyfer 2024/25, gan nodi bod y sefyllfa'n destun adolygiad a diweddariadau parhaus rhwng nawr a chyfarfod y Cabinet ym mis Chwefror, pan gytunir ar y gyllideb derfynol.  

vii)             Y sefyllfa bresennol wrth ddatblygu 'Cynllun Trawsnewid' i'r Cyngor a sylwadau’r Pennaeth Cyllid ar bwysigrwydd hynny mewn perthynas â'r her gyllideb dymor canolig/hirdymor a chyfrannu at sylfaen ariannol gynaliadwy ar gyfer gwasanaethau.

viii)           Mae angen gwaith pellach i adolygu a rheoli effeithiau ariannol rhai risgiau allweddol sy'n deillio o'r setliad drafft ar gyfer 2024/25.