Agenda item

Bydd yr eitem hon yn cynnwys cynnig gan Gr?p Annibynnol Lliswerry i ddiwygio’r gyllideb arfaethedig.  Mae copi o'r gyllideb ddiwygiedig arfaethedig i'w weld ym mhecyn adroddiad y cyfarfod hwn.  Ni dderbyniwyd unrhyw gyllidebau amgen eraill cyn y dyddiad cau a nodir yn y Rheolau Gweithdrefn yng Nghyfansoddiad y Cyngor

 

Atgoffodd yr Aelod Llywyddol i'r Aelodau o reolau gweithdrefnol y Cyngor mewn perthynas â gwelliannau arfaethedig a dywedodd fod cynnig cyllideb amgen i ddiwygio cynnig y Cyngor a gylchredwyd er gwybodaeth.

 

Gwahoddodd yr Aelod Llywyddol Arweinydd y Cyngor i gyflwyno adroddiad y Dreth Gyngor, a gymeradwywyd gan y Cabinet ar 14 Chwefror 2024, ar gyfer blwyddyn ariannol 2024/25. 

Sylwadau'r Arweinydd ar y gyllideb arfaethedig

 

Dywedodd yr Arweinydd fod y Cabinet yn parhau i ddatblygu cyllideb y Cyngor mewn amgylchedd heriol iawn. Er bod chwyddiant wedi gostwng dros y flwyddyn, roedd etifeddiaeth y pandemig Covid, materion cymdeithasol a'r argyfwng costau byw yn faterion sylweddol a oedd yn effeithio ar wasanaethau'r Cyngor.

 

O fewn y cyd-destun hwnnw, roedd yn rhaid mynd i'r afael â nifer o faterion allweddol yn y gyllideb, gan gynnwys:

 

• Roedd y galw ar wasanaethau'r Cyngor yn parhau i gynyddu, yn benodol felly mewn gwasanaethau tai a gofal cymdeithasol plant. Roedd pwysau mawr yn parhau ar y teuluoedd, yr unigolion a'r cymunedau mwyaf agored i niwed.

 

• Roedd lefelau gwariant y Cyngor yn hanesyddol is na chynghorau tebyg ym mhob gwasanaeth. Mae rhaid cydnabod y capasiti cynyddol sydd ei angen i ddelio â'r galw cynyddol am wasanaethau a chymorth.

 

• Mae gan y Cyngor lawer iawn o seilwaith ac asedau y mae’n gyfrifol amdanynt sy’n rhan annatod o ddarparu gwasanaethau. Roedd angen cyllid ychwanegol er mwyn gallu cynnal y rhain.

 

• Rhaid ystyried cynnydd mewn chwyddiant. Mae Casnewydd yn gyflogwr Cyflog Byw, ac mae'r gyllideb yn parhau i sicrhau bod y sefydliadau allanol y mae'r Cyngor yn gweithio gyda nhw hefyd yn talu cyflog byw.

 

Roedd ymgynghoriad y gyllideb yn helaeth gyda bron i 1,400 o ymatebion cyhoeddus wedi eu derbyn ar gyfer y gyllideb ddrafft. Cafodd yr ymatebion cryno o'r ymgynghoriad a chofnodion y cyfarfodydd gyda chraffu, fforwm ysgolion ac undebau eu cynnwys yn y papurau. O ran yr arbedion cyllidebol hynny yr ymgynghorwyd yn benodol arnynt; cadarnhaodd yr ymgynghoriad fod bron pob un ohonynt yn derbyn cefnogaeth a chytundeb gan fwyafrif neu lefelau cymharol uchel y cyhoedd.

 

Byddai’r cynnydd mewn cyllid a phenderfyniadau ar fuddsoddiadau cyllideb yn sicrhau:

 

• Bod mwy o gyllid i ysgolion – drwy fuddsoddi mwy o arian sy’n uwch na chynyddiadau mewn chwyddiant cost a drwy beidio â gwneud arbedion o gyllidebau ysgolion. Mae'r Cyngor yn buddsoddi bron i £10m yng nghyllidebau ysgolion ar gyfer costau uwch a chynnydd yn nifer y disgyblion.

 

• Cymorth parhaus i'r teuluoedd a'r unigolion mwyaf agored i niwed mewn cymunedau. Buddsoddi bron i £12m yng nghyllidebau gwasanaethau digartrefedd, gofal cymdeithasol ac anghenion dysgu ychwanegol ar gyfer cynnydd mewn costau a mwy o alw.

 

• Yr angen am fuddsoddiad mewn seilwaith priffyrdd ac asedau ar gyfer darparu gwasanaethau.  Cyfrannodd buddsoddiadau uniongyrchol yn y meysydd hyn a'r cyllidebau cyllido cyfalaf tuag at hyn.

 

Roedd y gyllideb yn cynnig £4.5m o arbedion newydd ac roedd bron i £4m ohonynt yn arbedion effeithlonrwydd heb unrhyw effaith ar wasanaethau. Cadarnhaodd yr ymgynghoriad fod trigolion yn deall ac yn cytuno gyda'r mwyafrif helaeth o'r arbedion hynny.

 

Mae cynghorau ar draws y DU yn ei chael hi'n anodd darparu mwy o wasanaethau gyda'r cyllid sydd ar gael iddynt. Mae arbedion nad ydynt yn cael effaith sylweddol ar y gwasanaethau a ddarperir yn dod yn anoddach ac yn anoddach dod o hyd iddynt.

 

 

Roedd y gyllideb gyffredinol yn taro cydbwysedd felly rhwng mwy o gyllid i rai meysydd gydag arbedion newydd ac yn sicrhau bod trigolion yn parhau i dalu un o'r cyfraddau treth gyngor isaf ledled Cymru a'r DU. Roedd yn gymharol fach o £1.75 i £2.26 yr wythnos ar gyfer y tai hynny yn y bandiau mwyaf cyffredin yng Nghasnewydd ac roedd y cynllun gostyngiad y dreth gyngor yn parhau i gefnogi'r aelwydydd hynny sy'n gymwys i gael cymorth gyda hyn.

 

Heddiw, Casnewydd sydd â'r drydedd gyfradd isaf o’r Dreth Gyngor yng Nghymru ac mae wedi cynnal y sefyllfa honno ers blynyddoedd lawer. Nid oedd y Dreth Gyngor yn uwch, mewn termau cymharol, i gynghorau eraill ac roedd y Cyngor wedi argymell a gweithredu £70m o arbedion dros y degawd diwethaf. Mae'r galw am wasanaethau mawr eu hangen sy'n helpu'r unigolion a'r teuluoedd mwyaf agored i niwed wedi cynyddu'n sylweddol dros y degawd diwethaf ac yn enwedig dros y tair neu bedair blynedd diwethaf, nad yw'r lefelau cyllido wedi cadw i fyny â nhw.

 

Mae'r Cyngor wedi ateb her y galw cynyddol hwnnw a chanfod arbedion sylweddol dros y cyfnod hwnnw. Yng nghyd-destun cynnydd parhaus yn y galw am wasanaethau yma yng Nghasnewydd, ac arbedion a ganfuwyd dros y degawd diwethaf, mae angen y cynnydd o 8.5% yn y Dreth Gyngor.

 

Roedd llunio cyllideb gytbwys yn broses anodd a diolchodd yr Arweinydd i gydweithwyr y Cabinet a'r swyddogion a weithiodd yn ddiflino i sicrhau bod y Cabinet yn gallu cynnig y gyllideb gytbwys ac argymhelliad Treth y Cyngor sy'n cael ei gyflwyno heddiw. Roedd yr Arweinydd a chydweithwyr yn y Cabinet yn credu bod hon yn gyllideb deg, gynaliadwy a chyfrifol, gan flaenoriaethu'r trigolion mwyaf agored i niwed ac felly gofynnwyd i'r Cyngor gefnogi'r adroddiad.

 

Cadwodd yr Arweinydd yr hawl i siarad ar ôl y ddadl. 

 

Eiliodd y Cynghorydd D Davies y cynnig gan hefyd gadw'r hawl i siarad wedi'r ddadl.

 

Cyhoeddodd yr Aelod Llywyddol fod cyllideb amgen wedi'i chyflwyno a datgan buddiant mewn perthynas â'r gyllideb amgen arfaethedig.  Cyhoeddodd yr Aelod Llywyddol, felly, y byddai'n gadael y gadair ac yn gwahodd y Cynghorydd  Screen, fel Dirprwy Aelod Llywyddol, i gymryd y gadair ar gyfer rhan nesaf y cyfarfod.

 

Cododd y Cynghorydd  Fouweather bwynt trefn o ran penodi'r Dirprwy Aelod Lywyddol ac yn benodol dywedodd nad oedd y Cynghorydd Screen erioed wedi cael ei benodi i'r rôl honno.  Gohiriwyd y cyfarfod am 5.54pm er mwyn galluogi swyddogion i ymchwilio i'r mater.

 

Aildrefnwyd y cyfarfod am 6.19pm.  Dywedodd y Swyddog Monitro y byddai angen i aelodau ethol cadeirydd i gymryd lle'r Cyng. Cockeram ar gyfer yr eitem nesaf o fusnes. 

 

Cynigiodd y Cynghorydd  Evans y dylai’r Cynghorydd  Screen gadeirio'r cyfarfod yn absenoldeb y Cyng. Cockeram.  Eiliwyd y cynnig hwn gan yr Arweinydd.  Cynhaliwyd pleidlais, a chytunwyd yn unfrydol gan y Cyngor y dylai'r Cynghorydd Allan Screen gadeirio yn ystod absenoldeb y Cyng. Cockeram.

 

Yna cadeiriodd y Cynghorydd Screen y cyfarfod.

 

Gwahoddodd y Dirprwy Aelod Llywyddol y Cynghorydd M Howells i siarad ar y gyllideb arfaethedig amgen. 

 

Eiliodd y Cynghorydd D Davies y cynnig gan hefyd gadw'r hawl i siarad wedi'r ddadl.

 

Awgrymodd y Cynghorydd Lacey fod y Cynghorydd Sterry wedi datgan buddiant gan ei fod yn byw yn Thompson Avenue, a oedd wedi'i gynnwys o fewn y gyllideb amgen.

 

Felly, datganodd y Cynghorydd Sterry fuddiant fel un o drigolion Thompson Avenue.

 

Cynnig Annibynwyr Llyswyry

 

Cyflwynodd y Cynghorydd M Howells gynnig cyllideb amgen Annibynwyr Llyswyry i'r Cyngor ar gyfer dadl a chytundeb.  Dywedodd mai egwyddor cynnig y gyllideb yw dod â chynnydd treth y cyngor yn agosach at chwyddiant gan fod trigolion yn dweud eu bod yn cael trafferth iawn gyda chostau cynyddol a'r argyfwng costau byw. Mae'r gyllideb amgen yn cynnig cynyddu’r dreth gyngor 4.63% yn lle'r 8.5% a gynigiwyd gan y Cabinet.

Nid yw'r gwelliannau i'r gyllideb yn arwyddocaol a'r gobaith yw bod cydweithwyr wedi cael cyfle i'w hystyried yn fanwl cyn y cyfarfod heddiw.

 

Aeth y Cynghorydd Howells ymlaen i ddatgan bod y cynnig wedi gwneud y cynigion canlynol:

•                     Dileu rôl yr aelod llywyddol a dychwelyd i'r Maer yn cadeirio cyfarfodydd y cyngor, gan arbed £9k.

•                     Lleihau cyhoeddi Materion Casnewydd o bob 2 fis i bob 4 mis. Bydd hyn nid yn unig yn arbed costau o £21,000, ond bydd yn helpu i leihau ôl troed carbon y Cyngor drwy leihau faint o bapur rydym yn ei ddefnyddio. Efallai y bydd yn bosibl paratoi rhywfaint o gynnwys digidol i ddisodli'r gwasanaeth postio cyfyngedig.

•                     Tynnu car yr Arweinydd a lleihau cyllideb y gyrrwr yn unol â hynny.  Dylai'r Arweinydd allu teithio i ymrwymiadau ar ei ben ei hun ac nid oes angen car a gyrrwr arno.  Byddai hyn yn arbed £17.5k. Dylai'r Maer gadw ei gar a'i yrrwr gan y byddai gofyn iddo deithio ei hunan a gwisgo a dad-grwydro ar ei ben ei hunan yn fwy heriol.

•                     Dileu rheolwr contract newydd Casnewydd Fyw gydag arbediad o £65k. Yn Craffu, ni chafwyd unrhyw dystiolaeth nad yw'r contract yn gweithio'n dda na bod angen y swydd er mwyn gwella ac felly ystyrir ei fod yn ormod o foethusrwydd wrth dorri swyddi eraill o gyllidebau mewn mannau eraill.

•                     Oedi cyn cau'r ganolfan Ddinesig am 2 ddiwrnod yr wythnos. Bydd hyn yn gofyn am fuddsoddiad ychwanegol o £91k. Mae adolygiad rheoli asedau parhaus sy'n edrych ar holl asedau'r cyngor a pha ffyrdd gorau y gallwn eu symleiddio. Mae'r arbedion a gynigir yma yn cael eu hystyried yn gynamserol a heb gynnal archwiliad trylwyr o holl asedau'r Cyngor a'r defnydd gorau ohonynt. Nid oes unrhyw ddata ar faint o bobl sy'n gweithio yn y Ganolfan Ddinesig am 5 diwrnod yr wythnos ac na allant weithio gartref. Nes y byddwn yn deall effaith y penderfyniad hwn yn iawn, dylid gwneud mwy o waith yn unol â'r adolygiad rheoli asedau parhaus.

•                     Ail-sefydlu'r gwaith o gynnal a chadw'r cwrs d?r yn Thompson Avenue, gan wario £30k. Bydd y penderfyniad i ddileu'r gwaith hwn fel rhan o arbedion cyllideb y llynedd yn cael effaith ddinistriol ar berygl llifogydd i gannoedd o drigolion a dylid ei wrthdroi.

•                     Aeth y Cynghorydd Howells ymlaen i ddweud bod y rhan fwyaf o'r arbedion yn y gyllideb amgen arfaethedig oherwydd cynnig beiddgar i ddefnyddio rhai cronfeydd wrth gefn i helpu gyda'r heriau sy'n cael eu hwynebu ar hyn o bryd yn y Gwasanaethau Plant am y ddwy flynedd nesaf. Deellir bod cronfeydd wrth gefn ar gyfer amseroedd caled ac ni ddylid eu defnyddio yn y tymor hir i dalu costau refeniw parhaus. Fodd bynnag, fel rhan o'r cynnig hwn, byddai swyddogion yn cael y dasg o gynhyrchu strategaeth gynaliadwy sy'n symud i ffwrdd o ddefnyddio lleoliadau y tu allan i ardal mewn gofal cymdeithasol plant o fewn y ddwy flynedd nesaf.  Mae hyn yn realistig ac rydym eisiau gwell ar gyfer ein plant sy'n derbyn gofal. Mae hefyd yn unol â dyheadau Llywodraeth Cymru i ddileu elw o ofal plant sy'n derbyn gofal erbyn 2027.

 

Er nad yw'r defnydd o gronfeydd wrth gefn bob amser yn ddelfrydol, rhagwelir y bydd tanwariant o oddeutu £2.3 miliwn yn 23/24 ar hyn o bryd sy'n debygol o ail-lenwi'r cronfeydd wrth gefn yn y flwyddyn gyntaf beth bynnag, felly mae'r defnydd o gronfeydd wrth gefn yn fach ac yn gyfyngedig o ran amser ac mae'n amser ac amgylchiadau cywir i'w wneud.

 

Y bwriad yw cadw'r rhan fwyaf o'r buddsoddiadau a gynigiwyd gan y Cabinet, ac eithrio buddsoddi £700k mewn cynnal a chadw cyfalaf yn hytrach na £1.2m. Hyd at setliad terfynol Llywodraeth Cymru roedd cynnig am £500k yn y maes hwn, a chynigir cynyddu hynny o £200k yn gyffredinol i £700k.

 

Sylwadau ar y gwelliannau arfaethedig gan Gynghorwyr:

 

§  Ni wnaeth y Cynghorydd Mogford gefnogi'r cynnydd o 8.5% yn y dreth gyngor ac felly cefnogodd y gyllideb amgen, gan ei fod yn teimlo bod yn rhaid i'r Cyngor ddod o hyd i ffyrdd o fod yn greadigol wrth arbed arian a lleihau'r effaith ar breswylwyr.  Gofynnodd y Cynghorydd Mogford a oedd angen i'r Arweinydd ddatgan diddordeb mewn defnyddio car Dinesig.  Cadarnhaodd y Swyddog Monitro nad oedd hyn yn wir gan fod y car yn eiddo i'r Cyngor ac yn cael ei ddefnyddio ar gyfer dyletswyddau dinesig.

 

§  Llongyfarchodd y Cynghorydd Whitehead y Cynghorydd M Howells ar ei waith caled yn darparu cyllideb amgen ac roedd yn teimlo bod tebygrwydd i'r gyllideb arfaethedig wreiddiol.  Roedd y Cynghorydd Whitehead o'r farn y dylid ystyried barn trigolion a'i bod yn cymryd blaenoriaeth ac felly cefnogi'r gyllideb amgen.

 

§  Gwrthwynebodd y Cynghorydd Marshall y gyllideb amgen a phwysleisiodd y risgiau i'r cynigion mewn perthynas â chronfeydd wrth gefn wedi'u clustnodi ar gyfer Gwasanaethau Plant ac i raglen gyfalaf y Cyngor. Soniodd y Cynghorydd Marshall hefyd am y cyfrifoldeb statudol i ddarparu lleoliad argyfwng i bobl ifanc pan fo angen ac na ddylem anghofio hyn fel rhiant corfforaethol. Byddai gostyngiad y dreth gyngor hefyd yn effeithio ar y cymorth ar gyfer darpariaeth gwasanaethau cymdeithasol, yr oedd galw mawr amdano.

 

§  Roedd y Cynghorydd Hughes yn gwrthwynebu'r gyllideb amgen yr oedd yn teimlo ei bod yn peryglu pobl ifanc agored i niwed mewn gofal.  Roedd hon yn gyllideb rhy bwysig i fynd yn anghywir ac felly nid oedd yn cefnogi'r gyllideb amgen.

 

§  Nododd y Cynghorydd D Davies gyda phryder am y defnydd o £4.28M mewn cronfeydd wrth gefn i ddod â lleoliadau y tu allan i'r sir yn ôl.  Gweithiodd y Gwasanaethau Cymdeithasol yn galed i sicrhau bod plant yn aros yn y ddinas, a oedd yn lleihau costau. Yn ogystal, roedd ysgol wedi'i chreu ar gyfer plant ag Anhwylder ar y Sbectrwm Awtistig.  Felly ni wnaeth y Cynghorydd Davies gefnogi'r gwelliant.

 

§  Nid oedd y Cynghorydd D Harvey yn cytuno â'r defnydd o gronfeydd wrth gefn fel yr amlinellwyd yn y gyllideb amgen ac roedd yn credu bod yr adroddiad hwnnw'n dangos nad oedd y Swyddog Adran 151 yn cefnogi'r gyllideb. Soniodd y Cynghorydd M Howells fod y Swyddog Adran 151 wedi cyfarfod ag aelodau Annibynnol Llyswyry, ac roedd yn credu bod y Swyddog Adran 151 yn fodlon bod y gyllideb amgen arfaethedig yn gytbwys. Darllenodd y Cynghorydd D Harvey y gyllideb amgen - Bydd y cynnig i ddefnyddio cronfeydd wrth gefn wedi'u clustnodi i ariannu'r pwysau lleoliadau y tu allan i ardaloedd Gwasanaethau Plant gwerth £2.264m am gyfnod o ddwy flynedd yn arwain at ostyngiad o £4.528m yn y Gronfa Wariant Cyfalaf. Mae defnyddio cronfeydd wrth gefn yn y modd hwn yn lleihau'r cwmpas i gefnogi pwysau gwariant cyfalaf sy'n dod i'r amlwg, pe baent yn dod i'r amlwg dros y tymor canolig. Pe na bai modd osgoi pwysau o'r fath, byddai hyn o bosibl yn creu pwysau heb ei ariannu ar raglen gyfalaf y Cyngor. Er yr awgrymwyd y gellid defnyddio tanwariant refeniw yn y dyfodol i ail-lenwi cronfeydd wrth gefn, nid yw hyn yn sicr ac ni ellir dibynnu arno. Felly daeth y Cynghorydd D Harvey i'r casgliad nad oedd hi'n cefnogi'r gyllideb amgen.

 

§  Gofynnodd y Cynghorydd Lacey am eglurhad ynghylch cyllid ar gyfer seilwaith a theimlai fod y gyllideb amgen arfaethedig yn rhoi pwysau ar y rhaglen gyfalaf. Nid oedd y Cynghorydd Lacey yn cefnogi'r gyllideb amgen.

 

§  Roedd y Cynghorydd Clarke yn anghytuno â'r gyllideb amgen, gan gyfeirio at y defnydd o gronfeydd wrth gefn, ac y gallai'r un pwysau barhau i fodoli mewn dwy flynedd. Soniodd y Cynghorydd Clarke hefyd am arolwg diweddar oedd yn dangos bod trigolion yn cefnogi derbyn Materion Casnewydd.  Awgrymodd y Cynghorydd Clarke hefyd, drwy gael gwared â'r gyrwyr Dinesig, bod potensial i greu bygythiad i ddiogelwch yr Arweinydd, yn sgil trafodaethau a ddigwyddodd dan Faterion yr Heddlu.

 

§  Cyfeiriodd y Cynghorydd Cocks at yr effaith y byddai'r gyllideb amgen yn ei chael mewn perthynas â chostau byw ac felly nid oedd yn cefnogi'r adroddiad.

 

§  Soniodd y Cynghorydd Sterry fod gan y Cyngor £144M mewn cronfeydd wrth gefn ac mai dim ond £4.5M o'r rheiny oedd yn ystyried defnyddio'r gyllideb amgen arfaethedig.  Gofynnodd y Cynghorydd D Harvey am bwynt trefn gan fod cronfeydd wrth gefn yn arbedion ar gyfer trychineb.  Ychwanegodd y Cynghorydd Sterry fod y Cyngor mewn cyflwr trychineb a'i fod yn cyfeirio at adborth, lle dywedodd 70% o'r trigolion fod y cynnydd yn y dreth gyngor yn rhy uchel.  I grynhoi, argymhellodd y Cynghorydd Sterry fod eu cynnydd arfaethedig yn y dreth gyngor yn fwy cydnaws â chwyddiant a gofynnodd i gynghorwyr bleidleisio dros y gyllideb amgen.

 

§  Nid oedd y Cynghorydd Lacey yn cefnogi'r gyllideb amgen.

 

§  Cyfeiriodd y Cynghorydd Batrouni at leoliadau a thrawsnewid y tu allan i'r ardal, a oedd yn gostus ac yn cymryd llawer o amser ac felly nid oedd yn cefnogi'r gyllideb amgen.

 

§  Gofynnodd y Cynghorydd D Davies am bleidlais a gofnodwyd ar y gyllideb amgen.  Cefnogodd y Cynghorydd Mudd, D Davies, D Harvey, Lacey, a Clarke hyn.

 

§  Rhestrodd y Cynghorydd Forsey nifer o gynghorau'r DU a oedd wedi cyflwyno hysbysiadau adran 144, gan ddatgan eu bod yn fethdalwyr.  Teimlai'r Cynghorydd Forsey fod y gyllideb arfaethedig amgen yn canolbwyntio ar y tymor byr a'r risg wrth i'r gostyngiad mewn cronfeydd wrth gefn gynyddu'r risg o gael effaith ar gyllid cyfalaf. Felly ni wnaeth y Cynghorydd Forsey gefnogi'r adroddiad.

 

§  Siaradodd y Cynghorydd Mudd â'r gwelliant a chyfeiriodd at raglen Newsnight ddiweddar a ddisgrifiwyd yr heriau sy'n wynebu'r ddarpariaeth gwasanaethau cyhoeddus, fel 'sylfaen cymdeithas'.  Roedd yna risg sylweddol o fethdaliad i gynghorau gan gynnwys yng Nghymru pe na bai doethineb yn cael ei ymarfer.  Esboniwyd y ffordd y cafodd cronfeydd wrth gefn eu rheoli a'u cyfrifo yn yr atodiadau ac anogodd yr Arweinydd aelodau ward Llyswyry i edrych ar hyn. Croesawodd yr Arweinydd fod Cynghorwyr Annibynnol Llyswyry wedi darparu cyllideb amgen, ond ni allai ei chefnogi. Ychwanegodd yr Arweinydd fod angen i'r Cyngor ddarparu cymorth cyfalaf y mae mawr ei angen wrth symud ymlaen, gan gynnwys ysgol gynradd newydd yn ardal Betws.

 

§  Roedd y Cynghorydd Morris o'r farn bod gan gynghorwyr ddewis codi'r dreth gan 8.5% neu 4.6%.   Teimlai'r Cynghorydd Morris nad oedd y gyllideb arfaethedig amgen yn rhoi pobl agored i niwed mewn perygl.

 

Daeth y Cynghorydd M Howells â’r cyfarfod i ben drwy ddweud ei bod yn wych clywed y ddadl ynghylch hyn a bod cydweithwyr wedi rhoi sylw llawn i'r gyllideb gan ystyried effaith penderfyniadau ar ddinasyddion Casnewydd. Ni ddylai hyn fod yn ymarfer cymeradwyo cynnig gan swyddogion ond dadl lawn ar yr effeithiau y byddai'r penderfyniadau'n eu cael.

 

Dywedodd y Cynghorydd M Howells ei fod wedi clywed y sylwadau ynghylch defnyddio cronfeydd wrth gefn wedi'u clustnodi a'r risgiau oedd yn cyflwyno ac yn cyfeirio cydweithwyr at sylwadau Swyddog Adran 151 yn y cynnig cyllideb amgen. Cyfeiriodd at sylwadau'r swyddog ynghylch defnyddio cronfeydd wrth gefn fel hyn, a oedd yn lleihau'r cwmpas i gefnogi pwysau gwariant cyfalaf sy'n dod i'r amlwg, pe baent yn dod i'r amlwg dros y tymor canolig. Dywedodd fod ei bwyslais ar "petaen nhw'n dod i'r amlwg".  Roedd y Cynghorydd M Howells hefyd o'r farn bod y Swyddog Adran 151 hefyd wedi cyfeirio at danwariant refeniw yn y dyfodol y gellid eu defnyddio i ail-lenwi cronfeydd wrth gefn, gan nad oedd hyn yn sicr ac na ellid dibynnu arno. Fodd bynnag, nododd o gyfarfod diwethaf y Cyngor fod £41 miliwn o danwariant yn ystod y pum mlynedd diwethaf. Felly, roedd yn ddoeth ac yn synhwyrol defnyddio nifer fach o gronfeydd wrth gefn fel hyn. Roedd yr isafswm yn debygol o fod yn £2.5M a’r uchafswm yn £4.7M. Roedd bron i £140m o gronfeydd wrth gefn wedi'u cronni gan reolaeth ariannol gadarn dda.

 

Dywedodd y Cynghorydd M Howells fod swyddog Adran 151 yn delio â risgiau yn y cynnig cabinet gwreiddiol. Roedd ychydig bach o risg yn briodol, ac mae'n rhaid i ni fod yn feiddgar.

 

Dywedodd y Cynghorydd M Howells y byddai defnyddio ychydig bach o arian wrth gefn yn helpu ein preswylwyr tra bod cynllun priodol yn cael ei lunio i ddelio â'r pwysau ar ofal cymdeithasol plant. Roedd yn ei ystyried yn bolisi synhwyrol i ddefnyddio nifer fach o gronfeydd wrth gefn (llai na 4%) mewn ffordd amser cyfyngedig i leddfu'r baich ariannol ar drigolion a oedd yn teimlo'r caledi ar hyn o bryd.

 

Tynnodd y Cynghorydd M Howells sylw hefyd at sylwadau'r Swyddog Adran 151 a ddywedodd fod y Cyngor, drwy leihau'r gyfradd arfaethedig o gynnydd treth gyngor i 4.63%, yn annhebygol o wella ei sefyllfa, o'i gymharu â chynghorau eraill, gan fod y gyfradd yn un o'r isaf yng Nghymru. Roedd yna elfen o anhapusrwydd bod gan Gasnewydd un o'r cyfraddau treth gyngor isaf yng Nghymru ac awydd i roi'r dreth gyngor uwchben chwyddiant i ddal i fyny gyda chynghorau eraill.

 

Teimlai'r Cynghorydd M Howells y dylai'r Cyngor fod yn falch o gael un o'r cyfraddau treth gyngor isaf yng Nghymru. Dyma'r rheswm pam mae llu o bobl yn symud i Gasnewydd a pham mai Casnewydd yw'r ddinas sy'n ehangu gyflymaf yng Nghymru. Roedd cynyddu'r dreth gyngor mewn perygl o fygu twf gan ystyried y baich yr oedd gan renti a morgeisi uwch yn ddiweddar ar y farchnad dai.

 

Teimlai'r Cynghorydd M Howells fod y cynnydd yn y dreth gyngor wedi'i osod i 8.5% ac yna gosodwyd cyllideb i'w chyfateb, yn hytrach nag edrych ar yr hyn oedd ei angen ac yna gosod cynnydd yn y gyllideb a oedd yn llifo'n naturiol o hynny. Cefnogwyd hyn gan y ffaith bod y gyllideb wedi'i pharatoi gyda chynnig o 8.5% yr oedd y cabinet yn fodlon ei fod yn cydbwyso'r gwahaniaeth rhwng buddsoddi a gwariant. Roedd cyllid pellach wedi dod gan Lywodraeth Cymru y gellid ei ddefnyddio i leihau'r cynnydd hwnnw a'r baich sy'n deillio o hynny ar drigolion. Ond yn hytrach, gwnaed buddsoddiad pellach heb unrhyw ostyngiad yn y dreth gyngor i breswylwyr. Cefnogodd y Cynghorydd M Howells fuddsoddiad llawn mewn gwasanaethau ond nid ar gost sy’n faich i breswylwyr.

 

Roedd cyllidebau'n anodd eu cydbwyso ond, y tro hwn, roedd y Cabinet wedi methu ag ystyried beth oedd swyddogion yn ei gynnig iddyn nhw.

 

Teimlai'r Cynghorydd M Howells fod hyn yn gynnydd cyfradd mwy realistig ac roedd angen craffu'n briodol ar wario arian preswylwyr.

 

Gofynnodd y Cynghorydd M Howells hefyd am bleidlais a gofnodwyd ar y mater hwn.

 

Rhoddodd y Swyddog Monitro alwad cofrestr am bleidlais a gofnodir:

 

	Enw’r Cynghorydd	Ymddiheuriadau	O blaid	Yn erbyn	Ymatal
1	Adan, Saeed			X
2	Al-Nuaimi, Miqdad			X
3	Baker-Westhead, Claire			X
4	Batrouni, Dimitri			X
5	Bright, Paul			X
6	Clarke, James			X
7	Cleverly, Janet				X
8	Cockeram, Paul	Yn absennol dros dro
9	Cocks, Stephen			X
10	Davies, Bev			X
11	Davies, Deb			X
12	Drewett, Pat			X
13	Evans, Matthew		X
14	Forsey, Yvonne			X
15	Fouweather, David		X
16	Harris, John			X
17	Harvey, Debbie			X
18	Harvey, Tim			X
19	Horton, Gavin			X
20	Hourahine, Phil	X
21	Howells, Mark		X
22	Howells, Rhian	X
23	Hughes, Jason			X
24	Hussain, Farzina			X
25	James, Lauren				X
26	Jenkins, Debbie			X
27	Jones, John		X
28	Jordan, Jason	X
29	Kellaway, Martin		X
30	Lacey, Laura			X
31	Linton, Malcolm			X
32	Marshall, Stephen			X
33	Mayer, David			X
34	Mogford, Ray		X
35	Morris, Allan		X
36	Mudd, Jane			X
37	Perkins, Bev			X
38	Peterson, James	X
39	Pimm, Alex			X
40	Pimm, Matthew			X
41	Reeks, Chris	X
42	Reynolds, John			X
43	Routley, William		X
44	Screen, Allan			X
45	Spencer, Mark			X
46	Sterry, Andrew		X
47	Stowell-Corten, Emma			X
48	Thomas, Kate			X
49	Townsend, Carmel		X
50	Watkins, Trevor			X
51	Whitehead, Kevin		X
	Cyfanswm	6	11	32	2

 

Ar ôl pleidleisio yn ôl galwad cofrestr, cafodd y gwelliant ei drechu.

 

Dychwelodd y Cynghorydd Cockeram i'r gadair a gwahodd sylwadau ar y cynnig o sylwedd.

 

Sylwadau cynghorwyr ar y cynnig o sylwedd:

 

§  Teimlai'r Cynghorydd Drewett fod hon yn gyllideb ddarbodus ac felly cefnogodd y cynnig ar gyfer tai a chymuned, trawsnewid, yr amgylchedd a diogelu'r cyhoedd.  Teimlai'r Cynghorydd Drewett fod y gyllideb wedi'i gwneud gyda diwydrwydd dyladwy yn ystyried y toriadau yr oedd y cyngor yn eu hwynebu.

 

§  Cefnogodd y Cynghorydd Spencer y cynnig o sylwedd gan fod teuluoedd yn ei chael hi'n anodd talu biliau ac unwaith y cafodd yr 8.5% ei esbonio i breswylwyr roeddent yn deall y rheswm dros y cynnydd.

 

§  Gwnaeth y Cynghorydd Evans gymariaethau â gwariant gan y Cyngor yn y gorffennol a'r presennol a chyfeiriodd hefyd at gynnydd y dreth gyngor.  Teimlai'r Cynghorydd Evans fod y cynnydd yn syfrdanol ac felly nid oedd yn cefnogi'r gyllideb.

 

§  Canmolodd y Cynghorydd Clarke y Cynghorydd M Howells ar y gyllideb amgen a chyfeiriodd at beidio â darparu unrhyw ddewis arall gan y prif wrthblaid.

 

§  Cyfeiriodd y Cynghorydd Routley at gostau byw ac roedd hefyd yn teimlo na allai gefnogi'r gyllideb.

 

§  Cyfeiriodd y Cynghorydd Batrouni at fuddsoddiad cyfalaf a fyddai'n pennu llwyddiant y ddinas.  Mae poblogaeth gynyddol yng Nghasnewydd ac nid nawr yw'r amser i dorri gwariant cyfalaf.  Felly, cefnogodd y Cynghorydd Batrouni’r gyllideb.

 

§  Teimlai'r Cynghorydd Cocks fod argyfwng ledled y DU ac felly cefnogodd y gyllideb.

 

§  Soniodd y Cynghorydd Corten fod y gyllideb arfaethedig yn gwneud y gorau dros ein dinas ac yn cefnogi'r gyllideb.

 

§  Cyfeiriodd y Cynghorydd Hughes at gostau anodd a biliau ynni a wynebir gan breswylwyr ac roedd yn teimlo bod y gyllideb hon yn cefnogi pobl Casnewydd drwy addysg.

 

§  Cyfeiriodd y Cynghorydd Fouweather at gynnydd y Dreth Gyngor ac ychwanegodd y byddai'n dal i gyfrif yr Arweinydd am gyflwr gwael y ffyrdd yng Nghasnewydd oedd angen eu hatgyweirio ac felly ddim yn cefnogi'r gyllideb.

 

§  Cyfeiriodd y Cynghorydd Mogford at ddarparu gwasanaethau a theimlai y gallai'r cyngor wneud yn well, fel trwsio tyllau bach.

 

§  Cefnogodd y Cynghorydd Lacey y gyllideb, a theimlai ei bod yn iawn blaenoriaethu ysgolion, gofal cymdeithasol a'r rhai mwyaf agored i niwed.  Soniodd y Cynghorydd Lacey hefyd am ôl-groniad gwaith cynnal a chadw isadeiledd o £90.4M mewn perthynas â seilwaith ffyrdd a chroesawodd y buddsoddiad o £500K yn ei gwasanaeth, ac felly cefnogodd y gyllideb.

 

§  Nododd y Cynghorydd D Davies fod arbedion o £80M wedi'u gwneud dros y 12 mlynedd diwethaf. Roedd gan ddinasyddion yr hawl i ansawdd bywyd da a'r hawl i gael mynediad i swyddi o safon, addysg ragorol ac i allu byw'n ddiogel yn eu cartrefi. Dyna pam yr ymdrechodd y Cabinet i osod cyllideb gytbwys, ond roedd hyn yn golygu cynyddu'r dreth gyngor.  Ar draws Cymru, roedd y cynnydd cyfartalog cronnus yn y dreth gyngor yn 8.25%.  Nid oedd hyn yn cyfrif am y gwahanol fannau cychwyn lle'r oedd mwyafrif trigolion Cymru eisoes yn talu treth gyngor uwch a thrigolion Casnewydd a oedd yn byw mewn eiddo band cyfatebol. Yr hyn a dderbyniodd y trigolion mewn mannau eraill oedd mwy o arian ar gael ar gyfer ysgolion, gwasanaethau cymdeithasol, a glanhau strydoedd, lle roedd cyllid grant yn fach iawn. Byddai'r cynnydd arfaethedig yn y cynnydd hirdymor mewn refeniw a chyllid er budd trigolion Casnewydd. Mae hyn yn cyfateb i £1.50 yr wythnos. Gyda'r cynnydd hwn a'r rheolaeth ddarbodus o wariant, llwyddodd y Cyngor i wario £10M ychwanegol ar gyfer ysgolion. Felly, croesawodd y Cynghorydd Davies y cynigion yn y gyllideb, a oedd yn cynnwys ysgol gynradd newydd ym Metws.

 

Diolchodd yr Arweinydd i'w gydweithwyr am eu cyfraniadau i'r ddadl a rhoddodd sylwadau terfynol iddi. Roedd y Cod Darbodus yn ei gwneud yn ofynnol i'r Cyngor sicrhau bod y penderfyniadau ariannol yn fforddiadwy, yn ddarbodus ac yn gynaliadwy ac roedd yr Arweinydd yn teimlo mai dyna'n union oedd y gyllideb gerbron y Cyngor heddiw. Diolchodd yr Arweinydd i gydweithwyr y Cyngor am eu sylwadau a diolchodd i uwch swyddogion am eu gwaith caled a'u hymdrech i ddarparu cyllideb a barhaodd i gefnogi a darparu gwasanaethau ar draws y ddinas. Diolchodd yr Arweinydd hefyd i bartneriaid a rhanddeiliaid am ymateb i'r ymgynghoriad, gan gynnwys cydweithwyr Pwyllgorau Craffu, penaethiaid, y fforwm ysgolion, undebau llafur ac aelodau'r cyhoedd am gymryd rhan yn yr ymgynghoriad. Yn ogystal, diolchodd yr Arweinydd i swyddogion am gefnogi cyfarfodydd wardiau, a oedd yn galluogi preswylwyr i ddod allan a thrafod cynigion y gyllideb. Myfyriodd yr Arweinydd ar sylwadau a wnaed gan gydweithwyr ac ystyriodd hefyd adborth cytbwys aelodau'r cyhoedd, gan gyfeirio at sylwadau gan un aelod o'r cyhoedd mewn perthynas â'r dreth gyngor a ddywedodd ei fod yn iawn gyda'r cynnydd, ond bod angen i’r arian gael ei wario ar wasanaethau a oedd yn cael eu defnyddio mewn gwirionedd, fel gwella ffyrdd. Byddai'r cynigion gerbron cydweithwyr yn cyflawni hyn, ac roedd y gyllideb hon yn sicrhau'r cydbwysedd hollbwysig. Ychwanegodd yr Arweinydd y byddai'r Cyngor yn amddiffyn ac yn cyflawni ar gyfer pobl Casnewydd.

 

Gofynnodd yr Aelod Llywyddol i gynghorwyr roi eu pleidleisiau.

 

Roedd pleidlais fwyafrifol yn cefnogi cyllideb y cyngor, gyda 31 o blaid, 8 yn erbyn a 2 yn ymatal.

 

Felly, Penderfynodd y Cyngor:

 

Bod y Cyngor yn -

 

Cyllideb refeniw a'r dreth gyngor 24/25 (adran 2-6)

 

1      Nodi cynigion cyllideb y Cabinet ar gyfer blwyddyn ariannol 2024/25;

 

2      Mabwysiadu'r cynigion cyllideb hynny fel cyllideb y Cyngor ar gyfer 2024/25;

 

3      Nodi argymhellion y Pennaeth Cyllid bod isafswm balansau'r Gronfa Gyffredinol yn cael eu cynnal ar lefel o £6.5 miliwn o leiaf, yn y tymor byr, cadarnhau cadernid y gyllideb gyffredinol sy'n sail i'r cynigion, yn amodol ar y materion allweddol a amlygwyd yn adran 5 yr adroddaid.

 

Cynllun ariannol tymor canolig (CATC) (adran 3)

 

4      Nodi'r CATC a'r heriau ariannol a allai fod yn sylweddol dros y tymor canolig yng nghyd-destun heriau cyllido a galw cynyddol o fewn gwasanaethau.

 

5      Cytuno i weithredu'r cynllun ariannol tair blynedd fel y nodir yn yr adroddiad;

 

6      Nodi a chymeradwyo protocol strategaeth wrth gefn y Cyngor a'r gronfa drawsnewid fel y nodir yn Atodiad 6 yr adroddiad a chymeradwyo'r defnydd arfaethedig o gronfeydd wrth gefn wedi'u clustnodi, fel y nodir yn Atodiad 5a yr adroddiad, gan gynnwys y defnydd arfaethedig o'r Gronfa Drawsnewid.