Agenda item

Cyfeiriodd Pennaeth y Gyfraith a Rheoleiddio yr Aelodau at Fil Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) gan nodi un neu ddwy ran berthnasol ar gyfer y Pwyllgor Safonau. 

Y materion pwysig a nodwyd oedd:

-       Diwygio Trefniadau Etholiadol, gan ganiatáu i bobl ifanc 16 i 17 oed bleidleisio mewn etholiadau llywodraeth leol a fyddai'n ddiwygiad radical i etholiadau. Roedd Llywodraeth Cymru eisoes wedi deddfu i ganiatáu i bobl ifanc 16 ac 17 oed bleidleisio yn etholiadau nesaf y Cynulliad yn 2021.

-       Cyd-bwyllgorau corfforaethol - ailstrwythuro llywodraeth leol oedd hyn er mwyn hwyluso dulliau gweithio rhanbarthol mwy cyson a chydlynol a byddai'n caniatáu i grwpiau o gynghorwyr ar y cyd ddarparu rhai gwasanaethau ar sail gydweithredol. Roedd hyn yn wahanol i'r Cydbwyllgorau a oedd yn bodoli eisoes, nad oedd ganddynt unrhyw statws cyfreithiol ar wahân ac a oedd yn gweithredu fel trefniadau gwirfoddol ar y cyd rhwng cynghorau.

-       Y gwasanaethau cychwynnol i'w darparu drwy'r CJC oedd trafnidiaeth ranbarthol a chynllunio a datblygu rhanbarthol.

Byddai rhai darpariaethau'n dod i rym cyn yr etholiadau llywodraeth leol nesaf ym mis Mai 2022, a oedd yn golygu newidiadau eithaf helaeth mewn Llywodraeth Leol, sut yr oeddent yn cael eu rheoli ac ati yn ogystal â chynghorau lleol. Byddai'r cyhoedd yn cymryd rhan mewn democratiaeth leol gyda mandad i bob cyfarfod Pwyllgor gael ei ddarlledu'n fyw. Ar hyn o bryd dim ond cyfarfodydd Pwyllgorau Cynllunio a Chyngor llawn oedd yn cael eu gweddarlledu o Siambr y Cyngor.

Nodwyd y byddai'n rhaid addasu ystafelloedd cyfarfod pob cyngor er mwyn caniatáu i gyfarfodydd Pwyllgorau gael eu gwe-ddarlledu felly byddai hyn yn gost sylweddol.

Yn hytrach na mynychu'n gorfforol, gallai Aelodau Pwyllgorau ddefnyddio Skype neu MS Teams a oedd yn ddefnyddiol i gynghorau anghysbell e.e. Cyngor Powys.

Trafodwyd beth fyddai'n digwydd pe bai TG yn methu yn ystod pleidlais hollbwysig a'r agweddau ymarferol ar reoli cyfarfod gyda nifer fawr o fynychwyr o bell.

Trafodwyd tri phwynt pwysig: 

- Roedd dyletswydd ar arweinwyr gr?p i hyrwyddo safonau moesegol mewn grwpiau gwleidyddol; Mae'r Pwyllgor Safonau yn monitro sut mae Arweinwyr yn gwneud hyn. Byddai Llywodraeth Cymru yn cynnig arweiniad ar hyn a byddai'n rhaid arsylwi sut y byddai hyn yn datblygu. Roedd hyn yn ddyletswydd statudol.

Dywedodd y Cynghorydd Hourahine eu bod wedi mynychu cyfarfod llywodraethwyr ysgol blaenorol a dywedwyd ynddo y gellid gwneud Skype ar gael ond nad oedd yn cael ei ganiatáu gan fod angen bod yn bresennol yn gorfforol mewn cyfarfodydd ac na allai’r ysgol dalu’r gost.  Dywedodd Pennaeth y Gyfraith a Rheoleiddio fod hyn yn faes deddfwriaeth arall. Fodd bynnag, gallai Llywodraeth Cymru ddeddfu ar hyn ac roedd yn broblem ymarferol i'r Cyngor. 

Nid oedd cael y cyfleuster yno'n golygu y byddai pobl yn ymuno â chyfarfodydd a gallai pobl eu hosgoi petaent am wneud hynny.

- Erbyn hyn, mae'n ofynnol i Gynghorwyr lunio adroddiad blynyddol, ac roedd Casnewydd eisoes yn hwyluso hyn. Byddai angen i'r adroddiad hwn fod ar gael i'r cyhoedd hefyd. 

-Ymchwiliad yr Ombwdsmon-roeddent wedi colli rhai o'u pwerau ymchwilio yn flaenorol ac felly roedd hyn yn rhoi'r hyn a gollwyd yn ôl. Golygai hyn y gallai'r Ombwdsmon fynnu gwybodaeth gan bobl ac osgoi honiadau o ddifenwi technegol a gweithdrefnol, dan adran 69 o Ddeddf 2000.

Trafodwyd bod dyletswydd yr arweinyddion gr?p yn ddiddorol ac y byddai'n ddiddorol cadw at y cosbau ar gyfer hyn.

Cwestiynau:

Dywedodd Dr Worthington fod yr adroddiad yn grynodeb defnyddiol iawn o'r pwyntiau nodedig ac mai mater yr arweinwyr oedd yr un mwyaf perthnasol. 

Yn ymarferol, nid oedd gr?p o ddau aelod gwleidyddol o reidrwydd mewn gr?p gwleidyddol penodol. Er enghraifft, mae Annibynwyr Casnewydd ar y Cyngor, nid oeddent yn gr?p gwleidyddol cydnabyddedig ond mae ganddynt arweinydd gr?p.

Holodd y Cadeirydd pe bai'n rhaid i'r Pwyllgor Safonau gyfeirio at yr Ombwdsmon pwy fyddai'n penderfynu mynd at y panel dyfarnu. Cadarnhaodd Pennaeth y Gyfraith a Rheoleiddio mai’r Ombwdsmon sy’n penderfynu hyn ac os yw’n ddigon difrifol, wedyn byddai’n cynnal ymchwiliad. Pe bai’r mater o fewn cylch gwaith y Pwyllgor Safonau, yna gallai'r Pwyllgor benderfynu beth allai'r canlyniad fod ond pe bai angen corff uwch, yna gallai fynd i banel annibynnol uwch, gan fod ei bwerau'n uwch. Pan wnaed apêl gan y Pwyllgor Safonau i banel er enghraifft a chafodd Cynghorydd waharddiad dros dro am ddau fis yna gallai'r Cynghorydd hwnnw apelio ond byddai gan y panel wedyn ddisgresiwn i gynyddu yn ogystal â lleihau unrhyw sancsiwn.