Agenda item

Roedd Comisiwn Ffiniau a Democratiaeth Leol Cymru yn adolygu'r trefniadau etholiadol ar gyfer Dinas Casnewydd gyda'r bwriad o ystyried a llunio cynigion ar gyfer trefniadau yn y dyfodol. Roedd hyn yn rhan o raglen y Comisiwn i adolygu'r holl brif gynghorau yng Nghymru, mewn pryd i'r trefniadau newydd gael eu cyflwyno ar gyfer yr etholiadau llywodraeth leol nesaf yn 2022.  Casnewydd oedd yr 17eg Cyngor i gael ei adolygu.

Cyhoeddodd y Comisiwn y dogfennau ymgynghori cychwynnolar 30^fed Ionawr 2019, yn dangos y cymarebau etholwyr i gynghorwyr presennol yn y ddinas a sut roedd y rhain yn cymharu â'u polisi ar faint cynghorau a chymarebau delfrydol.  Sefydlwyd gweithgor trawsbleidiol i adolygu'r dystiolaeth a'r opsiynau ar gyfer y trefniadau etholiadol yng Nghasnewydd yn y dyfodol, ac i lunio ymateb drafft i broses ymgynghori gychwynnol y Comisiwn. Cyflwynwyd adroddiad terfynol y gr?p i'r cyngor llawn ar 30 Ebrill 2019, pan gafodd yr argymhellion eu cymeradwyo a'u mabwysiadu.  Yna cyflwynwyd cynigion y cyngor a'r opsiynau a ffefrir i'r Comisiwn i'w hystyried.

Cwblhawyd Cynigion Drafft y Comisiwn ym mis Hydref 2019 ond ni chawsant eu cyhoeddi tan fis Ionawr 2020. Mae gan y Cyngor tan 8 Ebrill 2020 i lunio a chyflwyno unrhyw ymateb i'r cynigion drafft. Yna byddai'r Comisiwn yn ystyried unrhyw ymatebion i'r ymgynghoriad cyn llunio eu cynigion terfynol, a fyddai'n cael eu cyflwyno i Weinidogion Llywodraeth Cymru i'w cymeradwyo, gyda neu heb addasiadau. Yna byddai'r Gorchymyn angenrheidiol yn cael ei wneud i roi'r trefniadau etholiadol newydd ar waith cyn yr etholiadau llywodraeth leol nesaf ym mis Mai 2022.

Yn gryno, byddai'r cynigion drafft yn sefydlu Cyngor â 49 o Aelodau a 22 o wardiau, o'i gymharu â'r 50 o Aelodau a'r 20 ward presennol.

Byddai cymunedau Gwynll?g a Choedcernyw yn cael eu symud o ward bresennol Maerun a’u cyfuno â ward bresennol Parc Tredegar i ffurfio Parc Tredegar Newydd a ward Dwyrain Maerun. Byddai gan y ward newydd ddau aelod, a byddai gan weddill Maerun un.

Byddai rhan o gymuned bresennol y Graig yn cael ei huno â Chymuned T?-Du. Byddai ward bresennol T?-Du yn cael ei rhannu'n dair ward newydd gyda phedwar aelod rhyngddynt.

Byddai rhan o gymuned bresennol Pilgwenlli yn cael ei throsglwyddo i Stow Hill, y ddwy ward yn cadw dau aelod yr un.

Byddai cymuned Llangadwaladr Trefesgob yn trosglwyddo o Lanwern i Langstone. Byddai Cymuned Trefonnen yn trosglwyddo o Lyswyry i Lanwern gyda chynrychiolaeth heb ei newid.

Byddai wardiau Betws a Beechwood yn aros heb eu newid, ond byddai'r aelodaeth yn cael ei gostwng o dri aelod i ddau ym mhob ward.

Sylwadau'r Pwyllgor:

Cafwyd trafodaeth hirfaith ac ystyrlon ynghylch sut y byddai'r argymhelliad i'r Cyngor yn cael ei gyflwyno ac ar ôl ystyriaeth ofalus, nodwyd y casgliad cyffredinol yn yr argymhellion canlynol.

§  Dywedodd y Cadeirydd y dylid cynnal cyfarfod eithriadol o'r Cyngor i drafod y cynigion a'r argymhellion i'w cyflwyno i'r Comisiwn Ffiniau.

§  Yr oedd y Pwyllgor o'r farn na ellid cyflawni ymateb unfrydol mewn Cyngor eithriadol.  Felly, un ymateb a awgrymir fyddai edrych ar farn unigolion a fynegir gan y cyhoedd yn hytrach na barn gyfunol gan y Cyngor.  Yn ogystal, pe byddai unrhyw farn, gallai'r pleidiau gwleidyddol roi'r rhain i'r Comisiwn Ffiniau.

§  Dywedodd y Swyddog Monitro fod y Pwyllgor yn cytuno ar gonsensws cyffredinol i fynd yn ôl at y Comisiwn Ffiniau. 

§  Gofynnwyd i'r Aelodau ystyried y gostyngiad arfaethedig yn nifer y cynghorwyr yn wardiau Betws a Beechwood a gyflwynwyd gan y Comisiwn Ffiniau.  Pe byddai'r Pwyllgor yn cytuno yn y Cyngor y dylid cadw'r niferoedd yn hytrach na'u lleihau, byddai hyn yn golygu bod dau gynghorydd ychwanegol ar gael, yn hytrach na'r 49 o gynghorwyr arfaethedig.  Efallai y bydd wardiau un aelod yn rhywbeth y gallai cynghorwyr gytuno arno a gallai hyn fod yn ddull cyson gan y Cyngor wrth gytuno i hyn.  Nid oedd y canlyniad cyffredinol yn rhy siomedig a byddai unrhyw gynghorwyr ychwanegol o fewn y ffiniau a bennwyd gan y Comisiwn Ffiniau, gan ganiatáu i'r Cyngor gynyddu gan un neu ddau.  Felly byddai 51 o gynghorwyr yn dal i fod yn dderbyniol o ran maint cynghorau a byddent yn gadael y drws ar agor i Lanwern yn yr arolwg nesaf. 

§  Cytunodd y Pwyllgor yn gyffredinol fod Casnewydd yn tyfu a bod tri aelod yn nifer hyfyw.  Ystyriwyd bod y cynnydd yn y niferoedd i aelodau ward T?-Du hefyd yn nifer realistig.  Dylai wardiau Betws a Beechwood ymwneud â'r niferoedd felly dylid cadw tri aelod ar bob ward.

§  Cyfeiriodd y Pwyllgor at drafodaethau'r gr?p trawsbleidiol, a gynhaliwyd y llynedd.  Yn gyffredinol, roedd yr Aelodau'n cytuno, fel yr oedd y Comisiwn Ffiniau â'r pwyllgor trawsbleidiol cyn iddynt fynd i'r Cyngor.  Newidiodd y penderfyniad hwn yn y Cyngor felly nid oedd rhai o'r Pwyllgor yn argyhoeddedig y byddai cytundeb cyffredinol yn y Cyngor.  Newidiodd consensws trawsbleidiol cyffredinol yn y Cyngor. 

§  Cynghorodd y Pwyllgor y dylid ystyried llwyth gwaith y ward unigol, daearyddiaeth, cymuned, cydlyniad, tuedd, twf ac ati, gan gadw hyn mewn cof dylai'r Betws a Beechwood aros yr un fath ac er bod amrywiaeth sylweddol, roeddent yn gymunedau cydlynol a mawr.  Y consensws cyffredinol, felly, oedd na ddylai'r Comisiwn Ffiniau ddilyn dull ystadegol.

§  Roedd y Comisiwn Ffiniau yn barod iawn pan gysylltwyd ag ef, a thynnwyd sylw at hyn mewn perthynas â ward T?-Du.  Croesawodd Aelodau ward T?-Du aelod ychwanegol o'r ward ond nid oeddent yn cytuno â rhannu T?-du.  O safbwynt cymhareb, roedd gwaith y Comisiwn Ffiniau yn seiliedig ar bobl sydd wedi cofrestru i bleidleisio.  Fodd bynnag, roedd aelodau wardiau yn delio â gwaith achos etholwyr nad oeddent wedi'u cofrestru i bleidleisio ac roeddent o'r farn bod y rhesymeg a ddefnyddiwyd gan y Comisiwn Ffiniau yn ddiffygiol.  Nododd y Comisiwn Ffiniau nad oedd yn hoffi wardiau aml-aelod a bod yn well ganddo un aelod i bob ward ond ni ddywedodd pam.  Er nad oedd y Comisiwn Ffiniau ond yn cofnodi pleidleiswyr cofrestredig, roeddent wedi ystyried y ffactorau cymdeithasol-economaidd.   Ar ôl trafodaeth faith, daeth y Swyddogion Monitro i'r casgliad o ran niferoedd, fod Casnewydd wedi dod allan yn eithaf da, ac nad oedd o reidrwydd yn gallu anghytuno â'u methodoleg.   

Cyfeiriodd y Cadeirydd hefyd at bobl ifanc 16 oed yn gallu pleidleisio.  Roedd hyn hefyd wedi'i gynnwys yn y ffigurau ond nid oedd yn gwneud unrhyw wahaniaeth i'r canrannau.

§  Roedd y Pwyllgor yn pryderu y byddai'r sefyllfa ar gyfer ward y Betws yn benodol, yn rhoi straen ar ddau aelod gan eu bod yn gweithio'n eithriadol o galed ac y byddai lleihau'r cynghorwyr yn rhoi mwy o faich arnynt yn y gweithle ac na fyddai'r preswylwyr yn cael y gwasanaeth yr oeddent yn ei haeddu.

§  Er bod y Pwyllgor yn cytuno'n gyffredinol na ddylai ward T?-Du gael ei rhannu, cytunwyd yn y Cyngor ym mis Ebrill 2019 y byddent yn gwneud hynny.

Cytunwyd:

§  Ar ôl trafodaeth ac ystyriaeth ofalus iawn, argymhellodd y Pwyllgor na ddylai'r Cyngor, ar 27 Chwefror 2020, gyflwyno ymateb i'r Comisiwn Ffiniau.

§  Bod tri chynghorydd yn parhau ar gyfer wardiau Betws a Beechwood.