Agenda item

Cyfarfod y Cyngor ar 26Ionawr 2021 wedi penderfynu bod y Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd

yn adolygu effeithiau Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) 2021, ac

unrhyw newidiadau arfaethedig i'r Rheolau Sefydlog ynghyd â chynllun gwaith y

pwyllgor dan sylw o fewn ei adroddiadau arferol i'r Cyngor llawn. 

Roedd y Cynghorydd P Hourahine o'r farn mai adroddiad dwy ran ydoedd, h.y. bod y cynnig a Deddf Llywodraeth Leol (LlL) Cymru 2021, yn bethau cwbl ar wahân.

Gofynnodd y Cadeirydd a oedd y Pwyllgor yn fodlon â chyfnod Hawl i Holi a'i gysylltu â fframwaith Deddf LlL Cymru neu a ddylid ei newid ar lefel leol.

Roedd y Cynghorydd M Evans o'r farn y dylid ei newid ar lefel leol er mwyn caniatáu i aelodau mainc gefn ofyn cwestiynau yn ogystal â chynnwys cyfranogiad y cyhoedd gan fod hyn yn annog democratiaeth, felly roedd yn ddelfrydol gwneud argymhelliad yn y cyfarfod hwn.

Dywedodd y Cynghorydd Whitcutt fod angen edrych ar y penderfyniad, a oedd yn cynghori bod y Pwyllgor wedi adolygu bwriad y penderfyniad, felly dylid eu hadolygu gyda'i gilydd yn yr un darn o waith ac ar yr un pryd.

Cytunodd y Cynghorydd T Watkins â'r Cynghorydd Whitcutt i'r Pwyllgor edrych ar Ddeddf LlL 2021 a Chwestiynau i'r Arweinydd.

Dywedodd Pennaeth y Gyfraith a Rheoleiddio y byddai'r Ddeddf Newydd yn dod i rym fesul cam ac y byddai'n derbyn canllawiau ar wahanol agweddau fel y nodwyd.  Roedd angen adolygu'r rheolau sefydlog yn gyffredinol oherwydd y newidiadau a ddaw.   O ganlyniad i ddeddfwriaeth, gallai'r Pwyllgor gyfarfod yn amlach i drafod y newidiadau hyn mewn deddfwriaeth, felly cadarnhawyd bod angen edrych ar hyn yn ei gyfanrwydd.

Credai'r Cynghorydd C Evans ei fod yn gyfle gwych i ddiwygio ac na fyddai'n cymryd llawer o amser ac yn cael effaith gadarnhaol.  Felly, roedd angen ei integreiddio'n briodol yn y Rheolau Sefydlog ymhen ychydig fisoedd.

Roedd y Cynghorydd Hughes o'r farn ei fod yn fwy na mater unigol yn unig a bod angen i'r Pwyllgor wybod sut yr oedd yn gweithio yn y darlun ehangach ac edrych yn fanwl iawn a gyda'r newidiadau a oedd yn digwydd beth bynnag.  Gallai hyn hefyd wella democratiaeth yng Nghasnewydd. 

Myfyriodd y Cynghorydd Hourahine ar y broses Cwestiynau bresennol a dywedodd fod digon o gyfleoedd i gynghorwyr ddefnyddio'r fforwm cwestiynau agored.  Egwyddorion arweiniol i gadeirio cyfarfodydd oedd bod yn fwy cryno.  Felly, ni wnaeth ymestyn cwestiynau ddim i wella'r cyfarfod. 

Ar nodyn ar wahân, yngl?n â'r Ddeddf Newydd a phresenoldeb o bell, gallai'r Cynghorydd Hourahine weld sut y byddai'n gweithio mewn ardaloedd gwledig ond yn ddaearyddol, nid oedd yn briodol i Gasnewydd ac roedd o'r farn bod cyfarfodydd o bell yn dad-ddynoli cynghorau.

Cytunodd y Cadeirydd â'r sylwadau diwethaf yngl?n â'r cyfarfodydd rhithwir, yn enwedig yn yr hinsawdd sydd ohoni.

Cyfeiriodd y Cynghorydd M Evans at ymestyn 15 munud i Gwestiynau i'r Arweinydd ac roedd o'r farn y byddai'n ddelfrydol gwneud argymhelliad i newid hyn yn y cyfarfod heddiw.  Fodd bynnag, roedd y Cynghorydd M Evans yn siomedig y byddai'r mater hwn yn cael ei ohirio tan y Nadolig ac y byddai'n well ganddo wneud y newid ar unwaith.

Cyfeiriodd y Cynghorydd Clarke at y canllawiau a phan ddaethant i gyd allan, byddai'n well mynd i'r afael â hwy gyda'i gilydd.

Soniodd y Cynghorydd Whitcutt fod penderfyniad y cyngor wedi egluro'n iawn yr hyn a roddwyd gerbron y Pwyllgor.  Y cwestiwn oedd yr hyn yr oedd y cyngor wedi'i benderfynu a bu'n rhaid iddo ei ystyried yn y cyd-destun hwnnw, felly symudodd y Cynghorydd Whitcutt fod y Pwyllgor wedi derbyn y cyfarwyddiadau gan y cyngor ac ystyried yr holl faterion hyn fel rhan o'r un ymarfer.  Eiliodd y Cynghorydd T Watkins hyn.

Gofynnodd y Cynghorydd M Evans beth fyddai'r amserlenni mewn perthynas â'r Ddeddf Newydd. Dywedodd Pennaeth y Gyfraith a Rheoleiddio y byddai'r cyngor yn aros am ymgynghori ac ymgysylltu â'r cyhoedd, fodd bynnag, gellid gwneud gwaith ymchwil cefndirol ar faint o gynghorau a gynhaliodd gyfarfodydd cyhoeddus. Fodd bynnag, ni ellid gwneud unrhyw benderfyniad ar ymgysylltu â'r cyhoedd nes i ddeisebau cyhoeddus gael eu hystyried hefyd, a oedd yn drefniant anffurfiol gyda'r cyngor.  Defnyddiwyd E-Ddeisebau mewn cynghorau eraill, gyda nifer penodol o lofnodwyr, yna gellid trafod hyn yn y cyngor. Felly, ailadroddwyd y dylid aros i weld y ddeddfwriaeth newydd.  Byddai'r canllawiau'n statudol ac yn amserlen ar sut i weithredu hyn.

Argymhellir:

Ystyriodd y Pwyllgor yr atgyfeiriad gan y Cyngor a phennu cwmpas yr adolygiad hwn a sut y dylid ei gynnal.  Felly, ystyriodd y Pwyllgor beidio ag adolygu gweithrediad Rheol Sefydlog 4.2(b) nawr ond aros am ganllawiau pellach ar ofynion eraill Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) cyn cynnal adolygiad mwy cynhwysfawr o'r Rheolau Sefydlog presennol.