Agenda item

This Council acknowledges the need for an M4 Relief Road around Newport and calls on the Welsh Government to issue a special directive ordering the implementation of an advisory referendum within the Newport Local Authority boundary area.

Ystyriodd y Cyngor y cynnig canlynol, y rhoddwyd y rhybudd priodol ohono. Fe’i cynigiwyd gan y Cynghorydd M Evans a’i eilio gan y Cynghorydd Routley.

Mae’r Cyngor hwn yn cydnabod yr angen am Ffordd Liniaru’r M4 o gwmpas Casnewydd ac yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi cyfarwyddeb arbennig yn gorchymyn gweithredu refferendwm ymgynghorol yn ardal ffin awdurdod lleol Casnewydd.

Cyflwynodd y Cynghorydd M Evans y cynnig trwy ofyn i gynghorwyr ystyried gofyn i Lywodraeth Cymru weithredu refferendwm.  Byddai hyn yn rhoi cyfle i Senedd Cymru drafod manteision ymwneud â’r etholwyr ar fater oedd yn effeithio ar bawb ledled y ddinas. Soniodd y  Cynghorydd M Evans, yn dilyn ymchwiliad cyhoeddus gan Gomisiwn Annibynnol, y penderfynwyd y dylid cael ffordd liniaru’r M4. Penderfynodd y Prif Weinidog, serch hynny, i beidio â thrafod yr argymhelliad hwn ac felly nid aethpwyd ymlaen i adeiladu’r ffordd liniaru.

Yr oedd Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru) yn gofyn i gynghorau ddod o hyd i ffyrdd newydd o ymwneud â’r cyhoedd.

Soniodd y Cynghorydd M Evans fod Arweinyddion blaenorol wedi cefnogi ffordd liniaru’r M4. Byddai refferendwm na fyddai’n rhwymo yn arwydd o gryfder teimladau trigolion Casnewydd, un ffordd neu’r llall. Byddai hyn yn fwy ystyrlon na deiseb, a’r gobaith oedd y byddai’n arwain y ffordd mewn democratiaeth o ran gwrando ar lais pobl Casnewydd mewn ffordd anwleidyddol.

Eiliodd y Cynghorydd Routley y cynnig yn ffurfiol a chadw’r hawl i siarad yn nes ymlaen yn y ddadl.

Gwahoddodd y Maer aelodau i gynnig gwelliant.

Gofynnodd y Cynghorydd Mudd am gynnig gwelliant i’r cynnig, a eiliwyd gan y Cynghorydd Hughes.

Nododd y Cynghorydd H Townsend hefyd y gallai hithau fod eisiau cynnig gwelliant pellach i’r cynnig.

Esboniodd y Swyddog Monitro mai un gwelliant fyddai’n cael ei glywed ar y tro, felly gwahoddwyd yr Arweinydd i siarad yn gyntaf.

Cyn i’r Arweinydd fynd ymlaen, gofynnodd y Cynghorydd C Evans am bwynt o drefn, a cheisio eglurhad am y llwybr arfaethedig. Cadarnhaodd mai’r llwybr du oedd dan sylw.

Aeth yr Arweinydd ymlaen i siarad ar y gwelliant isod:

Mae Cyngor Dinas Casnewydd yn wastad wedi cydnabod y farn gyhoeddus am Ffordd Liniaru’r M4 o gwmpas Casnewydd. Yr ydym yn cydnabod fod yn rhaid i ni weithredu heddiw am well yfory.

Mae’r Cyngor hwn yn gofyn i Lywodraeth Cymru ystyried yn ofalus unrhyw alwadau am refferendwm ymgynghorol neu ymgynghoriad cyhoeddus arall o fewn ffin awdurdod lleol Casnewydd  yng nghyd-destun ffactorau cymdeithasol, economaidd ac amgylcheddol, sydd yn sail i Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015.

Gwnaeth yr Arweinydd sylw am y gwelliant gan ddweud fod y rhan fwyaf o gynghorwyr yn ogystal â’r cyhoedd wedi bod yn eistedd mewn traffig yn dymuno am well ffordd i wella’r seilwaith. Bu digon o gyfle yn y gorffennol i ymateb i ymgynghoriad Llywodraeth Cymru ar y cynigion am ffordd liniaru’r M4. Yn y cyfamser, yr oedd Covid wedi newid bywydau pawb; nid oedd modd mynd yn ôl, ond yr oedd yn bosib newid ein bywydau er gwell, o ran y ffordd yr ydym yn byw ac yn gweithio, gan ein bod wedi cael amser i feddwl. Yr oedd Canghellor y Trysorlys wedi cyhoeddi cynigion y gyllideb heddiw, gan annog ffyrdd o wneud arbedion, gyda buddsoddiadau mewn bargeinion dinesig a thechnoleg werdd. Y teimlad oedd na fyddai gwario £1.5bn ar ffordd yn gwneud hyn, ac yr oedd yn gobeithio y byddai’r llywodraeth ganolog yn cefnogi adferiad gwyrdd yn Ne Ddwyrain Cymru trwy fuddsoddi yn seilwaith y rheilffyrdd. Os ydym am fod yn gyfrifol am adferiad ariannol i Gasnewydd, nid refferendwm drud oedd yr ateb, ac y mae angen i ni fuddsoddi’n ddoeth mewn seilwaith trwy adeiladu Casnewydd i bawb.

Sylwadau gan Gynghorwyr:

Ystyriodd y Cynghorydd Whitehead y buasai’r cynnig cyntaf wedi cael mwy o effaith petai pob cyngor wedi cefnogi refferendwm i Lywodraeth Cymru. Cytunodd y Cynghorydd Whitehead fod angen am ffordd liniaru a bod tagfeydd traffig a gwahanol gyflymder yn broblem. Yr oedd hefyd yn cefnogi sylwadau’r Arweinydd.

Yr oedd y Cynghorydd C Evans wedi gofyn cwestiynau cyn Covid gan geisio hyrwyddo agenda gwyrdd, ac yr oedd y Cyngor wedi mabwysiadu gwneud Casnewydd yn ddinas gyfeillgar i wenyn, a gosod pwyntiau gwefru ceir trydan. Yr oedd y llwybr du yn bryder, a byddai’n cael effaith sylweddol ar yr amgylchedd a’r ecosystem.  Bu mwy o bobl yn gweithio o gartref ers y pandemig, gyda’r bwriad o wneud hynny yn barhaol, felly yr oedd newidiadau cadarnhaol yn digwydd. Gwaddol Casnewydd fyddai dyfodol mwy gwyrdd.

Dywedodd y Cynghorydd Hughes fod amcangyfrifon rhai am gost ffordd liniaru’r M4 yn £2bn ac mai oblygiadau cost oedd y prif reswm pam y gwrthododd  Llywodraeth Cymru y ffordd liniaru. Cafod prosiect yr A55 yng ngogledd Cymru hefyd ei atal am resymau ariannol ac amgylcheddol. Yr oedd Gwlypdiroedd Casnewydd yn rhan allweddol o lwybr du yr M4. Yr ateb oedd gwella cludiant cyhoeddus a rheilffyrdd, a’r gobaith oedd y byddai Casnewydd ar flaen y gad mewn adferiad gwyrdd. Byddai’r gwelliant yn caniatáu i’r cyngor weithio gyda Llywodraeth Cymru.

Diolchodd y Cynghorydd Mudd i’w chydweithwyr am gyfrannu at y ddadl a dweud nad dyma’r tro cyntaf i ffordd liniaru’r M4 gael ei thrafod, ond y tro cyntaf ydoedd ers Covid.  Yng ngoleuni Deddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau (Cymru), Cymru oedd y wlad fwyaf democrataidd yn y DU ac Ewrop, ac yr oedd gwir gyfle i ymwneud â llywodraeth leol a chael gwaddol i Gasnewydd yn ogystal â chael dinas fwy gwyrdd gyda thrafnidiaeth gynaliadwy.

Siaradodd y Cynghorydd  Routley yn erbyn y gwelliant ac awgrymu na fyddai’r llwybr du ond yn cymryd 2% o dir yng Nghasnewydd heb effeithio ar y Gwlyptiroedd. Cafwyd problemau gyda thawelu’r meicroffon, a gofynnodd y Cynghorydd Routley i’r Swyddog Monitro ymchwilio.

Esboniodd y Swyddog Monitro y pwyntiau o drefn a godwyd a dywedodd, gan i’r areithiau gael eu cymryd allan o ddilyniant, y gallai’r Cynghorydd Mudd ateb y Cynghorydd Routley.

Dywedodd y Cynghorydd Mudd eto fod yn rhaid i ni fod yn ariannol gyfrifol a bod y gwelliant yn ei gwneud yn glir i gydweithwyr fod yn rhaid i ni weithredu heddiw er mwyn cael yfory gwell. Yr oedd  Cyngor Dinas Casnewydd a Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gludiant cynaliadwy ac yr oedd yn rhan o Borth y Gorllewin a Dinas-Ranbarth Caerdydd, ac yr oedd felly o blaid y cynnig hwn i’r Cyngor.

Yr oedd y Cynghorydd M Evans yn siomedig gyda’r gwelliant ac atgoffodd ei chydweithwyr y byddai 8% o’r ardal o fewn y llwybr du hen ei gyffwrdd. Yr oedd ar drigolion Casnewydd angen swyddi a’r economi i ffynnu, yr oedd ceir yn dod yn fwy amgylcheddol gyfeillgar, ac yr oedd tacsis a bysus hefyd yn defnyddio’r M4.  Yr oedd y damweiniau a’r tagfeydd o gwmpas Twneli Brynglas yn effeithio ar fywydau pawb, a byddai’n gyfle i drigolion Casnewydd gael dweud eu dweud. Nid oedd y Cynghorydd M Evans fell yn derbyn y gwelliant.

Cynigiodd y Cynghorwyr Harvey, Mogford, Wilcox, C Evans a J Guy y dylid cofnodi’r bleidlais ar y gwelliant arfaethedig.

Yr oedd y Cynghorydd C Townshend am wybod a oedd y gwelliant yn ychwanegol at y cynnig gerbron y Cyngor neu yn cymryd ei le. Cadarnhaodd yr Arweinydd mai bwriad y gwelliant oedd cymryd lle y cynnig gwreiddiol yn gyfan gwbl.

Cofnodwyd y bleidlais fel a ganlyn:

Yr oedd 30 aelod o blaid y gwelliant, 8 yn erbyn a 3 yn ymatal. Yr oedd y gwelliant felly wedi ei basio. Dywedodd y Swyddog Monitro y byddai’r cynnig gwreiddiol yn awr yn cwympo ac mai’r gwelliant fyddai’r cynnig, oni fyddai gwelliannau pellach yn cael eu cynnig yn awr.

Dywedodd y Cynghorydd H Townsend ei bod hi wedi bwriadu cynnig gwelliant pellach i’r cynnig gwreiddiol, ond nad oed bellach am wneud.

Cymerwyd pleidlais bellach felly ar y gwelliant cyntaf fel cynnig. Ni alwyd am gofnodi’r bleidlais, a gwahoddwyd yr aelodau felly i nodi a ddymunai unrhyw rai ohonynt newid eu pleidlais.

Nid oedd neb am newid eu pleidlais o’r bleidlais flaenorol a gofnodwyd ar y gwelliant.  Felly yr oedd y cynnig wedi ei basio o fwyafrif.

Penderfynwyd:

Fod -

Cyngor Dinas Casnewydd yn wastad wedi cydnabod y farn gyhoeddus am Ffordd Liniaru’r M4 o gwmpas Casnewydd. Yr ydym yn cydnabod fod yn rhaid i ni weithredu heddiw am well yfory.

Mae’r Cyngor hwn yn gofyn i Lywodraeth Cymru ystyried yn ofalus unrhyw alwadau am refferendwm ymgynghorol neu ymgynghoriad cyhoeddus arall o fewn ffin awdurdod lleol Casnewydd  yng nghyd-destun ffactorau cymdeithasol, economaidd ac amgylcheddol, sydd yn sail i Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015.