Agenda item

Dywedodd Pennaeth y Gyfraith a Rheoleiddio fod yr eitem hon ar yr agenda wedi'i chyflwyno i'r Pwyllgor i sicrhau bod yr Aelodau'n ymwybodol o'r gwaith sy'n gysylltiedig â gweithredu'r ddeddfwriaeth.   Mae'r Aelodau wedi cael seminarau a sesiynau gwybodaeth ar rai agweddau ar y Ddeddf Llywodraeth Leol ac Etholiadau o ran cyd-bwyllgorau corfforaethol.  Fodd bynnag, roedd llawer o fanylion ac roedd yn bwysig ymdrin â phopeth o ran holl agweddau'r ddeddfwriaeth. 

Pwyntiau i'w Nodi:  

·         Roedd y ddeddfwriaeth yn cael ei dwyn i rym fesul cam drwy orchmynion cychwyn amrywiol. 

·         Mae'r Atodlen Weithredu yn cadw golwg ar yr hyn sydd mewn grym a phryd y mae'n rhaid i ni wneud y diwygiadau angenrheidiol i gydymffurfio. 

·         Roedd meysydd lle'r oedd angen arweiniad gwleidyddol, ac roedd angen i'r Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd hefyd gymryd rhan fwy gweithredol a bwrw ymlaen â hyn o ran faint yr oeddent am i'r cyhoedd gymryd rhan. 

·         A fyddai'r Pwyllgor am i aelodau'r cyhoedd godi cwestiynau yn y Cyngor neu gael y cyhoedd i gymryd rhan mewn Craffu ac ati. 

·         Byddai'n rhaid cyhoeddi cynllun deiseb hefyd ynghylch sut rydym yn derbyn ac yn delio â deisebau.  Roedd swyddogaeth i ddeisebau gael eu postio ar-lein i'r Cyngor a gellid addasu'r feddalwedd Modern.gov i ganiatáu hyn. 

·         Byddai'r broses hunanasesu newydd yn cael effaith sylweddol ar y pwyllgorau Craffu a fyddai'n cysylltu â chyfranogiad y cyhoedd. 

·         Gallai swyddogion ddatblygu polisïau, ond roedd angen i'r Aelodau roi gwybod i swyddogion am yr hyn yr oeddent am ei gael yn y polisïau datblygedig. 

Cwestiynau:

·         Dywedodd y Cynghorydd M. Evans eu bod yn awyddus i sicrhau bod system yn cael ei chreu lle gallai'r cyhoedd ofyn cwestiynau i'r Cabinet ac ati, a bod y cyhoedd yn cael cyfle i wneud hyn.  Fodd bynnag, roedd yn bwysig bod yn ymwybodol o'r person un mater nad yw'n siarad dros bawb ac os oedd y cyhoedd yn gallu gofyn cwestiynau, yna roedd angen iddo sicrhau nad oedd yn un mater.  Cyfeiriodd y Cynghorydd M. Evans hefyd at ddeisebau a dywedodd y gallai fod angen Pwyllgor Deisebau fel yr hyn sydd gan Lywodraeth Cymru.  Gofynnodd y Cynghorydd M. Evans hefyd am rannu swyddi ar gyfer yr Arweinydd ac Aelodau'r Cabinet a sut y byddai'r rolau hynny'n atebol fel cyfran o swyddi a sut y byddai hyn yn gweithio.  Soniodd y Cynghorydd M. Evans am yr etholiadau sy'n symud o 4 i dymor o 5 mlynedd ond credid bod hyn eisoes wedi'i gytuno a hefyd mewn perthynas â'r 2 system bleidleisio - Mwyafrif neu Bleidlais Sengl, a yw'r Cyngor yn penderfynu ar hyn cyn yr etholiadau. 

Dywedodd Pennaeth y Gyfraith a Rheoleiddio fod rhannu swyddi yn y ddeddfwriaeth a'i fod yn rhan o'r egwyddorion Amrywiaeth/Cydraddoldeb ac roedd y ddeddfwriaeth yn ei galluogi ar gyfer swyddogion gweithredol ac aelodau.  O ran y pwynt am y system bleidleisio, pan ymgynghorwyd â Llywodraeth Cymru, nid oeddem o blaid hyn yngl?n â'r cyntaf i'r felin na chynrychiolaeth gyfrannol gan y teimlwyd ei bod yn rhy ymrannol ac yn rhy ddryslyd.  Fodd bynnag, yr oedd yn y ddeddfwriaeth a mater i'r Cyngor oedd ystyried hyn a byddai angen ymgynghori â'r cyhoedd ar hyn cyn iddo gael ei gynnal.   Roedd cyfyngiadau hefyd ar ba mor aml y newidiwyd hyn.  Yna gallai'r Cyngor benderfynu a oedd yn well ganddynt symud o'r cyntaf i'r felin i un system bleidleisio.  

·         Dywedodd y Cynghorydd M. Evans pe bai 20/30 o ymatebion yn cael eu derbyn ar y system bleidleisio a'u bod i gyd am gael un bleidlais drosglwyddadwy pe bai'r Cyngor yn gwneud penderfyniad ar hyn cyn yr etholiad. 

Dywedodd Pennaeth y Gyfraith a Rheoleiddio ei fod yn benderfyniad i'r Cyngor ei wneud ond roeddem yn dal i aros am arweiniad ynghylch sut y byddai hyn yn gweithio'n ymarferol.  Byddai angen mwyafrif arbennig o'r Cyngor i bleidleisio hynny drwodd a'r ewyllys wleidyddol i'w symud ymlaen.  Roedd y broses o newid yn anodd iawn i fynd drwyddi a bu'n rhaid iddi fod yn benderfyniad democrataidd i'w wneud. 

Eglurodd Pennaeth y Gyfraith a Rheoleiddio hefyd, mewn perthynas â rhannu swyddi, na allai hyn fod yn hawl yr Aelodau a'r Cyngor i beidio â gallu gwneud hynny gan mai dewis yr unigolyn oedd hyn. 

·         Gofynnodd y Cynghorydd M. Evans pe bai'r Prif Weithredwr yn penderfynu rhannu swyddi, a fyddai gan aelodau'r Cyngor unrhyw lais yn hyn o beth. 

Dywedodd Pennaeth y Gyfraith a Rheoleiddio y gallai aelodau staff wneud cais i rannu swyddi ond pe bai pobl yn cael eu gwrthod, yna gallai fod yn fath o wahaniaethu anuniongyrchol pe bai pobl yn cael anawsterau cydbwysedd rhwng bywyd a gwaith ond pe bai rhannu swyddi yn effeithio ar y rôl gellid ei gwrthod.

·         Gofynnodd y Cynghorydd T. Watkins pryd y bu'n rhaid i'r ddeddf fod ar waith a chadarnhaodd Pennaeth y Gyfraith a Rheoleiddio mai Mai 2022 oedd y dyddiad gorffen. 

·         Dywedodd y Cynghorydd C. Evans fod y Pwyllgor yn gyfrifol am faterion ystyrlon a bod angen dull mwy cydweithredol ar gyfer y tymor llawn a bod angen i'r Pwyllgor lunio cynllun ar feysydd penodol a'r hyn yr hoffem ei wneud.  Un o'r rheini yw sut i gynnwys y cyhoedd mewn Pwyllgorau Cyngor a Chraffu llawn ac a allai swyddogion gorchwyl y Pwyllgor edrych ar arferion gorau cynghorau eraill, ledled y DU ac efallai gael is-bwyllgor ac yn y pen draw gwneud argymhellion i'r Cyngor llawn.   

Cytunodd Pennaeth y Gyfraith a Rheoleiddio y gallai ymchwil gael ei wneud gan Hyfforddai Graddedig y Timau Gwasanaethau Democrataidd.  Gellid gwneud gwaith ymchwil ar ymgysylltu â'r cyhoedd a sut y byddai'n gweithio, a mater i'r Pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd oedd penderfynu sut i ymgysylltu.   Gellid ymchwilio i wybodaeth gefndir a'i bwydo'n ôl i'r Pwyllgor.  Gellid sefydlu gr?p Gorchwyl, ond awgrymwyd y byddai angen i'r Pwyllgor hwn gyfarfod yn fwy rheolaidd i gydweithio ar delerau strategaethau cyfranogi ac ati. 

·         Roedd y Cynghorydd C Evans am gynnig hyn fel man cychwyn i edrych ar Gynghorau o faint tebyg i Gasnewydd.  Gwnaeth y Cynghorydd C Evans y pwynt bod angen hysbysu arweinwyr y pleidiau ar bob cam o'r cynigion gyda dogfen waith briodol i'r uwch arweinwyr gwleidyddol edrych arni e.e., siart llif. 

·         Cynigiodd y Cynghorydd C. Evans fod swyddogion yn edrych ar arfer gorau fel un mater gan y byddai'n rhaid inni edrych arno'n fanwl. 

Gofynnodd y Cadeirydd ynghylch pwy fyddai'n ffurfio gr?p y tasglu neu a oedd yr Aelodau'n ffafrio pwyllgor. 

·         Eglurodd y Cynghorydd C. Evans eu bod wedi sôn am gr?p gorchwyl a gorffen gan ei fod yn broses gydlynol i gr?p gorchwyl ond y byddai'r Pwyllgor yn ymrwymedig i fynd ar drywydd y mater hwn. 

·         Dywedodd y Cynghorydd J. Clarke fod rhannu swyddi yn gyffredin mewn corfforaethau mawr ac roedd yn rhywbeth y byddent yn ei groesawu.  O ran ymgysylltu â'r cyhoedd, yr hyn a oedd yn allweddol oedd sicrhau ymddiriedaeth a thryloywder felly roedd rhai penderfyniadau mawr iawn i'w gwneud gan y Pwyllgor hwn.  Cytunodd y Cynghorydd Clarke fod angen ymgysylltu â'r cyhoedd yn gywir ac ni allai fod yr un person unigol yn unig yn codi materion eto yr ymdriniwyd â hwy eisoes. 

·         Dywedodd y Cynghorydd Hourihane y dylid bod yn ofalus gan eu bod yn dweud, pan oeddent yn arfer ymweld â chynghorau dosbarth wrth eistedd ac un o'r rhain oedd yr un cyntaf i gael sesiwn Holi ac Ateb cyhoeddus, daeth y rhain yn slotiau gwrthblaid gwleidyddol ac nid oeddent yn gwneud cyfarfodydd yn ddemocrataidd, ond yn gwneud Cynghorwyr yn fwy llafar ac roedd angen ystyried hyn pe bai cyfarfodydd y Cyngor yn mynd i fod yn agored i'r cyhoedd, a fyddai'n cael ei gymryd drosodd gan bobl nad ydynt efallai wedi'u hethol gan y gallent weld hyn fel fofrdd o gyflwyno’u sylwadau.

·         Dywedodd y Cynghorydd K. Thomas y gallai'r cyhoedd ymddangos yng nghyfarfodydd y Cyngor pe bai'r eitem yn ddadleuol a oedd yn iawn, ond efallai y byddai'n well pe bai aelodau cyhoeddus yn rhoi gwybod i'w Cynghorydd lleol am eu teimladau cyn y Cyngor.  Dywedodd y Cynghorydd K. Thomas fod yr holl Gynghorwyr yn cael eu hethol yn ddemocrataidd er eu bod o wahanol bleidiau, ac roedd Cynghorwyr yno i wrando ar etholwyr. 

·         Dywedodd y Cynghorydd T. Watkins eu bod yn cefnogi’r Pwyllgor yn edrych ar hyn a, gan y byddai'r ddeddf Llywodraeth Leol yn cael ei chyflwyno'n raddol, y gallai'r Pwyllgor edrych ar y camau hyn wrth iddynt ddigwydd er mwyn penderfynu ar y modiwl hwnnw, a gofynnodd hefyd a fyddai Cyngor Dinas Casnewydd yn cadarnhau'r modelau unigol neu a fyddai'n rhaid iddo aros tan y diwedd i'w gadarnhau gan y Cyngor. 

Cadarnhaodd Pennaeth y Gyfraith a Rheoleiddio y gallai hyn weithio'r naill ffordd neu'r llall, ar ddiwedd y broses hon roedd rhwymedigaeth i ailddrafftio'r cyfansoddiad a chynhyrchu canllaw cryno i'r cyfansoddiad.  Roedd hyn yn ofyniad yn y ddeddfwriaeth ac roedd CLlLC yn cydlynu hyn yn genedlaethol ond nid oedd rheswm pam na ellid bwydo hyn yn ôl yn raddol. 

Pe bai'r Pwyllgor yn hapus â'r argymhellion y cytunwyd arnynt, yna gellid mynd â hyn i'r Cyngor yn awr ac efallai y gellid dod â'r cyfansoddiad i'r Cyngor yn ddiweddarach ar ddiwedd y broses.  Fodd bynnag, gellid gwneud unrhyw benderfyniadau a gadarnhawyd yn y cyfamser i'r Cyngor. 

·         Dywedodd y Cynghorydd C. Evans fod hon yn daith a phan godwyd mater, roedd y Pwyllgor yn gweithredu'n fforensig, sef y dull cywir. 

·         Awgrymodd y Cynghorydd M. Evans y gellid edrych ar Gwestiynau'r Cabinet hefyd yn ogystal â Chwestiynau i'r Cyngor. 

·         Ailadroddodd y Cynghorydd C. Evans y dull cam wrth gam a grybwyllwyd ac y byddai 2 faes yn cael eu hystyried y cytunwyd arnynt yn gwestiynau cyhoeddus a deisebau i adrodd yn ôl arnynt ac a oedd yn well ehangu cwmpas i feysydd eraill yn ddiweddarach. 

·         Dywedodd y Cynghorydd K. Thomas nad oeddent yn si?r y cytunwyd ar hyn gan y byddai'r Hyfforddai Graddedig yn edrych ar gynigion ac yna'n edrych ar arfer gorau ac nad oedd meysydd penodol yn cael eu crybwyll.  

Dywedodd Pennaeth y Gyfraith a Rheoleiddio na ddylai'r Pwyllgor ganolbwyntio gormod ar Gwestiynau yn y Cyngor gan mai enghraifft yn unig oedd hon, gan y byddai dull cyfannol yn fwy ffafriol, i edrych ar rannau eraill o'r DU a sut y maent yn cynnal ymgynghoriadau cyhoeddus yn gyffredinol. 

Gofynnodd y Cynghorydd T. Watkins pa mor hir y byddai'r broses hon yn ei gymryd.  

Dywedodd Pennaeth y Gyfraith a Rheoleiddio nad oedd i'w ruthro, byddai'n gynhwysfawr ac y byddai'n barod ar gyfer y cyfarfod nesaf.  Ar ôl hynny, gallai'r Pwyllgor gyfarfod yn fwy rheolaidd. 

Cytunwyd:

Cytunodd Aelodau'r pwyllgor Gwasanaethau Democrataidd ar gyfer ymchwil ar arfer gorau mewn Cynghorau eraill.