Agenda item

Cyflwynodd yr Arweinydd yr adroddiad yn amlygu’r rhagolygon am gyllideb refeniw’r Cyngor, ynghyd â’r risgiau a’r cyfleoedd ariannol oedd yn bodoli ym mis Tachwedd 2021.

Yn erbyn cyllideb net o £316miliwn, yr oedd y sefyllfa refeniw ym mis Tachwedd ar hyn o bryd yn rhagweld tanwariant o £10 miliwn, a hyn wedi ystyried y cais newydd am arian wrth gefn, sef amrywiad o 3% yn erbyn y gyllideb. Yr oedd y sefyllfa hon yn cynnwys effaith ariannol pandemig COVID-19 oedd yn parhau, ac yn rhagdybio ad-dalu yn llawn yr holl gostau sylweddol a cholled mewn incwm am weddill y flwyddyn. Yr oedd hyn yn dilyn cadarnhad gan LlC y byddai’r Gronfa Caledi ar gael tan fis Mawrth 2022. 

Esboniodd yr Arweinydd, er bod meysydd gwasanaeth yn adrodd am danwariant yn erbyn y gyllideb oherwydd anawsterau/oedi mewn recriwtio, ad-dalu am weithgareddau cysylltiedig â Covid trwy’r Gronfa Galedi ac incwm ychwanegol o grantiau mewn Gwasanaethau plant ac Oedolion, yr oedd llawer o’r tanwariant yn deillio o gyllidebau heb fod yn rhai gwasanaeth, megis arbedion yn erbyn:

(i)               y gyllideb arian cyfalaf,

(ii)              CynllunGostwng Treth Cyngor a chasglu’r Dreth Cyngor,

(iii)             y gyllideb refeniw wrth gefn, nad oedd ei hangen ar hyn o bryd, a

(iv)             rhaicyllidebau eraill heb fod yn rhai gwasanaeth nad ydynt wedi eu hymrwymo ar hyn o bryd. Cyfanswm hyn yw tanwariant o £10m.

Er hynny, yr oedd rhai meysydd unigol yn dal i orwario yn erbyn gweithgareddau penodol, ac y mae manylion am hyn yn yr adroddiad. Yn y blynyddoedd a aeth heibio, yr oedd y gorwario hwn yn gysylltiedig â meysydd gweithgaredd oedd yn cael eu harwain gan y galw, megis Gwasanaethau Cymdeithasol; er hynny, nid oedd y ddwy flynedd ddiwethaf yn cynrychioli mewn gwirioned dyr heriau a wynebwyd yn y meysydd hyn oherwydd y pandemig ac ad-dalu costau ychwanegol a dderbyniwyd o’r Gronfa Galedi.  O gofio’r ansicrwydd yn y meysydd hyn, yr oedd risg y gallai lefelau’r galw eleni newid o’r hyn a ragwelwyd, ac y gall y tanwariant gynyddu eto. Nid oedd hyn yn golygu na fyddai’r Cyngor yn gwario’r arian, ond y byddai’n cael ei wario yn nes ymlaen.

Ymysg y meysydd allweddol sy’n cyfrannu at y sefyllfa a ragwelwyd o £10miliwn y mae:

(i)               Costau cynyddol i drin clefyd marwolaeth yr ynn, cynnydd mewn premiymau yswiriant, a’r gwaith adfer oedd ei angen ar draws y stad fasnachol a diwydiannol. Yr oedd disgwyl gorwariant mewn meysydd risg i fod ychydig yn llai na £1 miliwn erbyn diwedd y flwyddyn ariannol.

(ii)              Diffyg a ragwelwyd yn erbyn cyflwyno yn 2021/22 ac arbedion y flwyddyn flaenorol o bron i £600k, yn bennaf oherwydd oedi cyn bwrw ymlaen â chamau angenrheidiol, oherwydd y pandemig. Er bod lefel yr arbedion na lwyddwyd i’w gwneud o ran y flwyddyn ariannol gyfredol yn is nag yn y blynyddoedd blaenorol, yr oedd angen o hyd i sicrhau bod arbedion yn cael eu gwneud yn llawn, mor fuan ag sydd modd, ac y mae’r swyddogion yn parhau i weithredu er mwyn sicrhau y gwneir hyn yn gynnar.

(iii)             Yr oedd tanwariant o £2.7miliwn yn cael ei ragweld yn y gyllideb Arian Cyfalaf. Fel rhan o osod y gyllideb am 2021/22, yr oedd costau cyllido cyfalaf y rhaglen gyfalaf bresennol sy’n dod i ben yn 2022/23, yn cael eu talu’n syth. Arweiniodd hyn at arbediad yn y gyllideb Isafswm Darpariaeth Refeniw a’r costau llog, gan nad oedd angen y gyllideb hon eto. Yr oedd y tanwariant hwn yn hysbys ac i’w ddeall pan na chytunwyd ar y gyllideb ym Mawrth eleni. 

(iv)             Yr oedd disgwyl arbedion o ryw £900k hefyd yn erbyn y cynllun gostyngiad treth cyngor oherwydd bod llai na’r disgwyl yn hawlio gostyngiad treth cyngor, a chasglu’r dreth cyngor. 

(v)              Ymhellach, o gofio fod tanwariant yn cael ei ragweld ar y pwynt hwn yn y flwyddyn, nid oedd angen defnyddio cyllideb refeniw cyffredinol wrth gefn y cyngor o £1.3miliwn, felly yr oedd  hyn yn ychwanegu at y tanwariant heb fod yn gysylltiedig â gwasanaethau.

Yr oedd ysgolion yn rhagweld gorwariant net o £2.6miliwn, wedi caniatau am ad-dalu gwariant cymwys ac incwm a gollwyd o’r Gronfa Galedi.

Nodwyd, fodd bynnag, fod ysgolion yn dwyn ymlaen falansau sylweddol uwch ar derfyn blwyddyn ariannol 2020/21 o gymharu â blynyddoedd blaenorol. Yr oedd hyn yn bennaf oherwydd grantiau Llywodraeth Cymru a dalwyd tua diwedd y flwyddyn ariannol ddiwethaf, oedd yn talu am wariant oedd eisoes yng nghyllidebau ysgolion. O’r herwydd, yr oedd ysgolion yn dwyn ymlaen falansau uwch na’r hyn a ragwelwyd, ac yn y rhan fwyaf o achosion, byddai hyn yn fwy na digon i dalu am y gorwariant yr adroddwyd amdano.

O gymharu â’r blynyddoedd blaenorol, dim ond pedair ysgol oedd yn rhagweld balansau diffyg, cyfanswm o £919k, gyda dwy yn disgwyl y byddent yn llai na’r flwyddyn flaenorol.

Yr oedd monitro’r gyllideb refeniw yn rhagweld cryn danwariant a allasai gynyddu lefel yr incwm grant annisgwyl allai ddod i ni. Gallai hyn ganiatáu i’r Cabinet ystyried cymysgedd o fuddsoddiadau unwaith-am-byth yr oedd eu hangen yn fawr, a lliniaru risgiau’r gyllideb at y dyfodol wrth i effeithiau ariannol Covid barhau y tu hwnt i fis Mawrth eleni ond heb Gronfa Galedi i roi cefnogaeth. Byddai mwy o fanylion yn cael eu rhoi yng nghynigion terfynol y gyllideb ym mis Chwefror.

SylwadauAelodau’r Cabinet:

§  Cyfeiriodd y Cynghorydd Jeavons at y rhaglen ddiweddar o dorri coed yn sgil clefyd marwolaeth yr ynn, a’r broblem ddiogelwch oedd yn golygu y bu’n rhaid gwario hyn wrth i’r Cyngor barhau i dorri coed ar hyd y ddinas.

§  Cyfeiriodd y Cynghorydd Cockeram at 2.13, y gwasanaethau preswyl i blant, a’r posibilrwydd o wneud arbedion o ryw £2m ar leoliadau. Byddai talu am ofal maeth yn fewnol i blant yn golygu arbedion yn y flwyddyn neu ddwy nesaf wrth i blant symud o’r sector annibynnol.  Diolchodd yr Arweinydd i’r gofalwyr maeth, oedd yn unigolion hael a charedig, am eu cefnogaeth yng Nghasnewydd.

§  Cyfeiriodd y Cynghorydd Davies at y gorwariant net mewn ysgolion a’r cynnydd arfaethedig o £8M i fuddsoddiad mewn ysgolion, oedd yn cynnwys cefnogaeth i Anghenion Dysgu Ychwanegol (ADY). Y gobaith felly oedd na fyddai’r Cyngor yn gweld yr un problemau y flwyddyn nesaf.

Penderfyniad:

Fod y Cabinet yn:

§  Nodi sefyllfa gyffredinol y gyllideb a ragwelir ac i sefyllfa o danwariant fodoli ar ddiwedd y flwyddyn ariannol.

§  Cymeradwyocreu cronfa wrth gefn benodol wedi ei chlustnodi o £563k o danwariant eleni i gefnogi’r galw cynyddol ar gyllidebau anabledd dysgu oedolion yn 2022/23.

§  Nodi a gofyn i’r Prif Weithredwr a thîm y Cyfarwyddwyr i weithredu’r arbedion nas cyflwynwyd hyd yma cyn gynted ag sy’n ymarferol bosib ac yn briodol, gan nodi’r risgiau cysylltiedig â’r oedi, a’r cyd-destun cyfredol.

§  Nodi’rheriau ariannol cyson a wynebir gan rai gwasanaethau sy’n cael eu harwain gan alw, a’r angen am reolaeth ariannol gadarn yn y meysydd hyn, yn ogystal â lefel yr arbedion nad ydynt yn cael eu gwneud ar hyn o bryd yn y gyllideb.

§  Nodi’rrisgiau a nodwyd yn yr adroddiad ac yn sylwadau’r Pennaeth Cyllid, yn enwedig yng nghyswllt y blynyddoedd i ddod ac effeithiau parhaol y pandemig.

§  Nodi symudiadau’r rhagolygon am yr arian wrth gefn.

§  Nodi’rgwelliant cyffredinol o ran ysgolion, o gymharu â’r blynyddoedd blaenorol, ond nodi hefyd y diffyg oedd yn parhau mewn rhai ysgolion a’r risg y byddai hen broblemau yn codi i’r wyneb os na fyddai rheolaeth a chynllunio ariannol da yn digwydd.

Gweithredu gan      

Aelodau Cabinet / Pennaeth Cyllid / Tîm Rheoli Corfforaethol:

§  PenaethiaidGwasanaeth i barhau i gadw golwg ar y meysydd allweddol o ran risg costau a gweithredu, gydag Aelodau’r Cabinet, i symud i sefyllfa gytbwys gyda’r cyllidebau hynny y rhagwelir ar hyn o bryd fydd yn gorwario.

§  Tîm y Cyfarwyddwyr / Penaethiaid Gwasanaeth i gyflwyno’r arbedion y cytunwyd arnynt i gyllideb 2021/22 mor fuan ag sy’n ymarferol bosib.

Yr oedd y Penaethiaid Gwasanaeth a deiliaid cyllidebau yn cadw llygad fanwl ar effaith cyfyngiadau newydd y pandemig, y tebygolrwydd y buasent yn parhau i’r flwyddyn ariannol nesaf, a chanlyniadau ariannol hyn o gofio na fydd cronfa galedi ar gael.